piątek 16 czerwiec 2017

Badania militariów

   Zbiory militariów pochodzące z grodzisk, którymi opiekuje się Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy należą do najcenniejszych w Polsce i stanowią unikatowy rodzaj znaleziska w skali całej Europy. Za sprawą bardzo dużej liczby i różnorodności okazów, przy dość jednorodnej chronologii, zbiór ten jest podstawą licznych opracowań bronioznawczych oraz dotyczących historii wojskowości. Niezwykle ważny jest również dla badań nad strukturami osadniczymi i społecznymi, średniowieczną estetyką, technikami produkcji czy wymianą dalekosiężną. Razem daje to obszerną podstawę źródłową pogłębionych studiów nad rozwojem państwa pierwszych Piastów.

W toku studiów nad uzbrojeniem średniowiecznym w roku 2017 rozpoczęto realizację projektu „Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego i Giecza”. Przedsięwzięcie zostało dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach  programu Ochrona zabytków archeologicznych zarządzanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Zakres zadania przewiduje przeprowadzenie badań tradycyjnych i nowoczesnych, wykonanie dokumentacji oraz niezbędnych zabiegów konserwatorskich. Całość prac zakończy się publikacją katalogową w serii Biblioteki Studiów Lednickich Fontes.
Przedmiotem badań są dwa rodzaje uzbrojenia. Pierwszym jest broń drzewcowa pozyskana podczas prac archeologicznych, głównie tych podwodnych przy Ostrowie Lednickim. Jest to największy w środkowej Europie zbiór tego rodzaju broni pochodzący z jednego miejsca, co przy dużej różnorodności typów daje podstawy do szerszych studiów. Cechą wyróżniającą tego zbioru jest występowanie licznych fragmentów drzewc: od niewielkich kawałków po zachowane w całości. Okazy broni drzewcowej zostaną poddane analizie typologicznej oraz licznym badaniom specjalistycznym (analiza drewna, cykl badań metaloznawczych, zdjęcia RTG). Drugim typem uzbrojenia, które ma zostać opracowane, jest uzbrojenie ochronne. Składają się na nie: jedyny zachowany na ziemiach polskich hełm typu normańskiego z jeziora Lednica oraz niezwykle rzadki szyszak typu wielkopolskiego z Giecza (obecnie w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu), kolczugi: cała pochodząca z Lednicy oraz fragmenty tego typu pancerzy z grodzisk, osad i cmentarzysk z okresu początków państwa polskiego. Uzupełnieniem analizy formalnej tego typu uzbrojenia będą badania metaloznawcze i zdjęcia RTG, które jak liczymy, pozwolą nam odtworzyć technologie stosowane w okresie średniowiecza przy produkcji uzbrojenia.
 
Publikacja dzięki prezentacji militariów ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy ma promować miejsca związane z początkami polskiej państwowości oraz szerzyć wiedzę o kulturze Europy średniowiecznej.  Zakończenie zadania planowane jest na rok 2018.
 

                                                   

 

  W ramach pierwszego etapu prac nad średniowiecznymi militariami przeprowadzono badania mieczy, pozyskanych w trakcie prac archeologicznych na Ostrowie Lednickim, w Gieczu i w Dziekanowicach. Stanowiska te należą do grupy obiektów bezpośrednio związanych z początkami polskiej państwowości, a zabytki znalezione podczas prowadzonych tam badań wykopaliskowych i podwodnych stanowią niepowtarzalną i wyjątkową kolekcję. Obok zbioru sakraliów związanych z początkami religii chrześcijańskiej na ziemiach polskich oraz przedmiotów elitarnych pochodzących z różnych kręgów kulturowych zespół wczesnośredniowiecznych militariów pozyskanych m.in. w trakcie badań jeziora Lednica doskonale podkreśla niebagatelne znaczenie tych miejsc dla wczesnej historii Polski.

Przy badaniach mieczy obok opracowania typologicznego oraz przedstawienia  znalezisk w formie dwujęzycznego (polsko-angielskiego) katalogu opatrzonego odpowiednimi fotografiami, wykonano szereg analiz specjalistycznych. Pogłębione badania m.in. drewnianych okładzin rękojeści, metaloznawcze i radiograficzne umożliwiły poznanie stosowanych przy wytwarzaniu uzbrojenia średniowiecznego materiałów oraz technologii produkcyjnych. Nowatorską propozycją są badania termowizyjne, przeprowadzone w celu poszukiwania potencjalnych inskrypcji występujących na głowniach mieczy. Efektem prac jest publikacja pt. "Miecze średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza".

 

                                         


 

Ryc. 1 Miecz znaleziony przy grobli w Gieczu (fot. P. Pudło)

Ryc. 2 Badania metaloznawcze miecza z jeziora Lednica (fot. M. Biborski, J. Stępiński)

Ryc. 3 Rentgenogram miecza z Dziekanowic (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)

 

 

  Drugim etapem badań lednickich militariów było opracowanie toporów/siekier pochodzących ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Elementy uzbrojenia poddano wieloaspektowym analizom porównawczo-typologicznym i specjalistycznym. Dokonano podziału typologicznego zbioru i jego prezentacji w formie katalogu. Wybrane elementy zespołu zostały poddane badaniom specjalistycznym z zakresu nauk fizyko-chemicznych i przyrodniczych. Przeprowadzono pogłębione opracowania drewnianych toporzysk, elementów skórzanych oraz wiele analiz metaloznawczych i radiograficznych. Owe wieloaspektowe badania i publikacja katalogu mogły być zrealizowane dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanemu w ramach  programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków archeologicznych zarządzanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Dzięki temu publikacja była dostępna bezpłatnie dla zainteresowanych naukowców, pasjonatów, instytucji badawczych i muzealnych. Obecnie opracowanie jest dostępne do pobrania w formacie PDF: "Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza"

 

                                           


 

Ryc. 1 Topór z jeziora Lednica (rys. P.N. Kotowicz, przerys. A. Sabat)

Ryc. 2 Elementy konstrukcyjne żeleziec toporów (oprac. P. Kucypera)

Ryc. 3 Techniki konstrukcyjne żeleziec zaobserwowane podczas badań

         (oprac. P. Kucypera)

 

 

tekst Paweł Sankiewicz

                                                                                                                  

 

Archiwum