Zbiory militariów pochodzące z grodzisk, którymi opiekuje się Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy należą do najcenniejszych w Polsce i stanowią unikatowy rodzaj znaleziska w skali całej Europy. Za sprawą bardzo dużej liczby i różnorodności okazów, przy dość jednorodnej chronologii, zbiór ten jest podstawą licznych opracowań bronioznawczych oraz dotyczących historii wojskowości. Niezwykle ważny jest również dla badań nad strukturami osadniczymi i społecznymi, średniowieczną estetyką, technikami produkcji czy wymianą dalekosiężną. Razem daje to obszerną podstawę źródłową pogłębionych studiów nad rozwojem państwa pierwszych Piastów.
W ramach pierwszego etapu prac nad średniowiecznymi militariami przeprowadzono badania mieczy, pozyskanych w trakcie prac archeologicznych na Ostrowie Lednickim, w Gieczu i w Dziekanowicach. Stanowiska te należą do grupy obiektów bezpośrednio związanych z początkami polskiej państwowości, a zabytki znalezione podczas prowadzonych tam badań wykopaliskowych i podwodnych stanowią niepowtarzalną i wyjątkową kolekcję. Obok zbioru sakraliów związanych z początkami religii chrześcijańskiej na ziemiach polskich oraz przedmiotów elitarnych pochodzących z różnych kręgów kulturowych zespół wczesnośredniowiecznych militariów pozyskanych m.in. w trakcie badań jeziora Lednica doskonale podkreśla niebagatelne znaczenie tych miejsc dla wczesnej historii Polski.
Przy badaniach mieczy obok opracowania typologicznego oraz przedstawienia znalezisk w formie dwujęzycznego (polsko-angielskiego) katalogu opatrzonego odpowiednimi fotografiami, wykonano szereg analiz specjalistycznych. Pogłębione badania m.in. drewnianych okładzin rękojeści, metaloznawcze i radiograficzne umożliwiły poznanie stosowanych przy wytwarzaniu uzbrojenia średniowiecznego materiałów oraz technologii produkcyjnych. Nowatorską propozycją są badania termowizyjne, przeprowadzone w celu poszukiwania potencjalnych inskrypcji występujących na głowniach mieczy. Efektem prac jest publikacja pt. "Miecze średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza".
Ryc. 1 Miecz znaleziony przy grobli w Gieczu (fot. P. Pudło)
Ryc. 2 Badania metaloznawcze miecza z jeziora Lednica (fot. M. Biborski, J. Stępiński)
Ryc. 3 Rentgenogram miecza z Dziekanowic (fot. P. Biszewski, oprac. P. Kucypera)
Drugim etapem badań lednickich militariów było opracowanie toporów/siekier pochodzących ze zbiorów Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Elementy uzbrojenia poddano wieloaspektowym analizom porównawczo-typologicznym i specjalistycznym. Dokonano podziału typologicznego zbioru i jego prezentacji w formie katalogu. Wybrane elementy zespołu zostały poddane badaniom specjalistycznym z zakresu nauk fizyko-chemicznych i przyrodniczych. Przeprowadzono pogłębione opracowania drewnianych toporzysk, elementów skórzanych oraz wiele analiz metaloznawczych i radiograficznych. Owe wieloaspektowe badania i publikacja katalogu mogły być zrealizowane dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznanemu w ramach programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet Ochrona zabytków archeologicznych zarządzanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Dzięki temu publikacja była dostępna bezpłatnie dla zainteresowanych naukowców, pasjonatów, instytucji badawczych i muzealnych. Obecnie opracowanie jest dostępne do pobrania w formacie PDF: "Topory średniowieczne z Ostrowa Lednickiego i Giecza"
Ryc. 1 Topór z jeziora Lednica (rys. P.N. Kotowicz, przerys. A. Sabat)
Ryc. 2 Elementy konstrukcyjne żeleziec toporów (oprac. P. Kucypera)
Ryc. 3 Techniki konstrukcyjne żeleziec zaobserwowane podczas badań
(oprac. P. Kucypera)
tekst Paweł Sankiewicz