Sad drzew owocowych dawnych odmian w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach.
W tym roku, również przy współpracy z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu, kontynuujemy nasadzenia w sadzie drzew owocowych starych odmian. Sad ten znajduje się na skansenie etnograficznym w pobliżu oficyny dworskiej.
Sadzone w Wielkopolskim Parku Etnograficznym stare odmiany drzew owocowych znajdują odzwierciedlenie w literaturze. Profesor Jerzy Topolski wymienia następujące gatunki starych odmiany jabłek: szczecinki, wenetki (bardzo stare w Polsce), wierzbówki, żeleźniaki (stara odmiana niemieckiego pochodzenia). Grochówki, które wyhodowano w drugiej połowie XIX wieku w Nadrenii (Topolski J. 1964). W okresie międzywojennym na podstawie doświadczeń hodowlanych Izba Rolnicza w Poznaniu polecała następujące odmiany jabłoni: Grochówka, Reneta Landsberska (otrzymana w Gorzowie), Reneta Baumana (pochodzenia Belgijskiego), Boiken (pochodzenia niemieckiego), Boskoop (pochodzenia holenderskiego) oraz stare odmiany Bursztynówki i Żeleźniak (Topolski J. 1964). Hodowane w Wielkopolsce odmiany krajowe: Baba, Bergamota, Cegłówka, Cukrówka, Małgorzatka, Miodówka, Muszkatelka, Ogorzałka, Orlantówka, Panna, Owsianka, Pomarańczówka, Winiówka. Odmiany grusz rozpowszechnione w Wielkopolsce: Dobra Szara i Lipcówka Kolorowa, Bergamota Jesienna, Dobra Ludwika, Bonkreta, Faworytka, Bera Hardega, Józefinka, Lukasówka, Paryżanka. Wśród śliwek hodowano w Polsce: Lubaszki, Węgierki natomiast brzoskwiń, moreli i innych rzadziej spotykanych owoców w sadach chłopskich nie sadzono (Topolski J. 1964).
W listopadzie, jak co roku, w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zaczynamy nowe nasadzenia. W sadzie drzew owocowych dawnych odmian od zeszłego roku rosną jabłonie: Ananas Berżenicki*, Oliwka Żółta, Antonówka Zwykła, Antonówka Śmietankowa, Malinówka Oberlandzka, Kosztela, Szara Reneta, Kronselka, Landsberska, Złota Reneta, Koksa Pomarańczowa oraz grusze: Faworytka, Bergamotka Złocista. W tym roku wzbogaciliśmy sad starych odmian dosadzając jabłonie Muskat Renette, Reneta Poznańska, Pepina Ribstona, Kalterer Böhmer, Oliwka Czerwona; Danziger Kantapfel (Kantówka Gdańska); Reneta Baumanna, Kasseler Renette, Muskat Renette, Grafsztynek Prawdziwy oraz dwie śliwy węgierki.
Krótka charakterystyka wybranych drzewek posadzonych w sadzie drzew owocowych dawnych odmian w Wielkopolskim Parku Etnograficznym.
Jabłonie
Koksa Pomarańczowa została wyhodowana w Anglii w 1825 r. przez Richarda Coxa. Owoce średniej wielkości lub małe często ordzawione o skórce zielonkawo-żółtej. Kiedy owoce są dojrzałe skórka pokryta czerwono-pomarańczowym rumieńcem. Miąższ kruchy, delikatny, soczysty, winno-słodki. Jest to odmiana deserowa.
Złota Reneta młode drzewo rośnie intensywnie jednakże z wiekiem zwalnia. Dojrzałe jabłka są złociste, pokryte pomarańczowo-czerwoną barwą. Miąższ miodowy, chrupiący o smaku delikatnie kwaśnym. Odmiana zimowa nadająca się do kompotów, spożycia i suszu. Dojrzewają na przełomie IX-X, przechowywane mogą być do marca.
Ananas Berżenicki jest drzewem dorastającym do 5 metrów wysokości. Konary mocno zrośnięte z pniem nie łamią się podczas owocowania. Owoce już w sierpniu mogą być spożywane na surowo. Miąższ mają miękki, soczysty, kwaskowo słodki i bardzo smaczny. Owoce mogą być stosowane do różnego rodzaju przetworów lub do wyrobu soków oraz win.
Oliwka Żółta (Papierówka) rośnie silnie, jednak gdy zaczyna się owocowanie tempo wzrostu spada. Większość konarów rozrasta się pod kątem ostrym do przewodnika. Wcześnie następuje owocowanie. Owoce są średniej wielkości lub małe. Skórka jasnozielonkawa, miąższ zielonkawobiały, soczysty, delikatny, kwaskowaty. Termin zbioru przypada w lipcu. Jest to odmiana deserowa, nadająca się także na kompoty i przetwory.
Malinówka Oberlandzka jest drzewem długowiecznym, średniej wysokości o koronie kulistej z charakterystycznie zwisającymi gałązkami. Owocuje obficie najczęściej co dwa lata, owoce duże, jajowate, skórka cienka w kolorze jasnozielonym, gdy owoc dojrzeje zielonkawożółta pokryta bordowym rumieńcem. Miąższ kruchy, delikatny o malinowym smaku. Zbiór owoców przypada na koniec września. Często sadzona ze względu na walory smakowe owoców.
Antonówka Zwykła pochodzi z Rosji współcześnie uprawiana jeszcze na Białorusi i krajach nadbałtyckich. Rośnie słabo ma także krzywy słaby pień. Korona składa się z niewielu konarów. Owoce duże lub średniej wielkości o jasnozielonej twardej skórce po dojrzeniu zielonożółtej. Owoce ze względu na dużą zawartość kwasów i pektyn nadają się na przetwory (soki drzemy, kompoty itp.). Zbiór na początku września.
Antonówka Śmietankowa odmiana Rosyjska. W przeciwieństwie do Antonówki Zwykłej pień jest prosty, korona większa i rozłożysta. Owoce duże o delikatnej skórce, białej z lekkim żółtawo-zielonkawym odcieniem, całkowicie pozbawiona rumienia. Zbiór owoców sierpień-wrzesień. Owoce nadają się do przetwórstwa.
Szara Reneta jest to odmiana klasztorna, prawdopodobnie wyhodowana w klasztorze cystersów we Francji. Owoce nadają się do ciast i na przetwory, są średniej wielkości i duże oliwkowoszare, miąższ zielonożółty, kwaskowaty, winny, średnio słodki.
Kronselka to stara francuska odmiana jabłoni nazywana także Oliwką Kronselską. Drzewo o koronie okrągłej i regularnej. Owocuje wcześnie i obficie z tendencją do przemiennego plonowania. Kwiatów dużo, dlatego należy przerzedzać zawiązki. Owoce okrągłe, skórka dojrzałego jabłka jest złota, lekko pomarańczowa, zawierają dużo witaminy C. Dojrzewają nierównomiernie sierpień-wrzesień. Miąższ chrupiący, aromatyczny i smaczny. Owoce bardzo delikatne pod wpływem transportu więdną.
Muskat Renette inaczej Reneta Muszkatowa o jabłkach średniej wielkości, kremowym, kruchym i soczystym miąższu, zbierane się w październiku. Do spożycia nadają się po odleżeniu w chłodzie, mniej więcej do końca grudnia. Owoce mogą być przeznaczone także do ciast na przetwory i soki.
Grusze
Bergamotka Złocista była uprawiana już w XVIII w. Jej owoce są małe, kuliste o skórce rdzawo-zielonkawożółtej. Miąższ owoców biały, średnio soczysty w pełnej dojrzałości masłowy, słodki zarazem lekko kwaskowaty, wyraźnie korzenny. Deserowe nadające się do zbioru w drugiej połowie września.
Faworytka w Polsce uprawiana od XIX w. Wyhodowana w 1860 r. w Stanach Zjednoczonych. Drzewo rośnie szybko przez pierwsze lata po posadzeniu. Tworzy koronę szerokopiramidalną luźną, niesymetryczną. Owoce duże, szerokojajowate, skórka gruba błyszcząca, zielonożółta.
K. Renn
Bibliografia: Topolski J. 1964. Ogrodnictwo, [w: Kultura Ludowa Wielkopolski, pod red. Józefa Burszty], t. 2, s.267-327, Poznań
*W podręczniku sadownictwa prof. Pieniążka z 1976 r. nazwy odmian roślin sadowniczych są bez apostrofów, natomiast w źródłach współczesnych już tak np. ‘Ananas Berżenicki’. Dla ujednolicenia tekstu nie stawiano apostrofów.
Podziękowania dla Dyrekcji Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu za współpracę.
