1055.rocznica Chrztu Polski

środa 14 kwiecień 2021

1055.rocznica Chrztu Polski

Infografika przedstawiająca ludzi przy krzyżu,w prawym górnym rogu rok 966

Ryc. R. Hadziewicz, Mieszko I wprowadza chrześcijaństwo, 1845 r.

Chrzest księcia Mieszka I

Jak każdego roku o tym ważnym wydarzeniu dla Polski przypomni Dzwon Mieszko i Dobrawa - symbol dynastii piastowskiej, który będzie rozbrzmiewał na wyspie Ostrów Lednicki 14 kwietnia o godz. 12:00...

Święto Chrzu Polski

1055 rocznica chrztu księcia Mieszka I

14. kwietnia, już po raz trzeci obchodzimy święto „symbolicznego” Chrztu Polski. Zostało ono ustanowione przez Sejm RP (patrz: Dz.U. z 2019 r. poz. 656.) w celu upamiętnienia datowanego na 14 kwietnia 966 r., chrztu księcia Mieszka I – pierwszego historycznego władcy państwa nazywanego od ok. 1000 r. Polonią - Polską.

Chrzest księcia i początek, trudniej i długotrwałej, chrystianizacji mieszkańców ziem będących w jego władaniu to bardzo ważny akt w dziejach naszego państwa i narodu. Stanowi on nowy etap, który wprowadził Polonię w nową przestrzeń kulturową Europy. Rozpoczął budowę nowych podstaw kulturowych i tożsamości naszego państwa. Historia Polski ma niepodważalnie korzenie w decyzji Mieszka I i dlatego ważne, żeby pamięć o tym wydarzeniu była powszechna w świadomości Polaków.

***

Z naukowego punktu widzenia jak dotychczas niestety bardzo mało wiadomo o Mieszku I i okolicznościach przyjęcia przez niego chrztu. Mimo zaangażowania wielu historyków, archeologów i przedstawicieli innych nauk wciąż wiele pytań pozostaje bez odpowiedzi, a toczące się spory nie przynoszą jednoznacznych rozstrzygnięć.


Mieczysław I, ok. 1924	Mieszko I, w Chronica Polonorum, 1521	Mieszko I wg Regum Poloniae Icones, 1591

Obecnie za główną przyczynę przyjęcia nowej wiary przez księcia Mieszka I przyjmuje się jego sojusz z Bolesławem II księciem czeskim (ojcem Dobrawy) przeciwko Wieletom, tj. grupie plemion Słowian połabskich, którzy sprzymierzeni z Wolinianami najeżdżali ziemie piastowskie. W ramach porozumienia książę Mieszko poślubił Dobrawę i przyjął wiarę chrześcijańską, a Bolesław II wspomógł zięcia w pokonaniu Wieletów.

Odnośnie do aktu chrztu księcia Mieszka nie ma jednak wiarygodnych źródeł pisanych z tego czasu, które mogłyby go jednoznacznie opisać i poświadczyć. Dopiero około 50 lat po tym wydarzeniu biskup Merseburga Thietmar, posiadając informacje z drugiej ręki (będąc niechętny wobec Mieszka, jak i Bolesława Chrobrego), w swojej kronice wspomina, że Mieszko ze swoją czeską żoną Dobrawą żył bez chrztu przez rok lub trzy lata. W oparciu o te informacje niektórzy historycy sądzili(ą), że książę został ochrzczony pomiędzy 966 r. a 968 r. Gall Anonim natomiast podał tylko informację o ślubie Mieszka i Dobrawy bez określenia daty chrztu. Pośród wielu lakonicznych informacji odnoszących się do czasu chrztu Mieszka za wiarygodne można jedynie uznać źródło pisane z 1. poł. XII w., tj. „Rocznik krakowski dawny”, gdzie podano: że „965 Dubrowka przybyła do Mieszka” i w „966 Mieszko książę chrzci się”.

Postać Mieszka i Dobrawy w czarno białych kolorach

Dobrawa i Mieszko I

Pomimo problemów z dokładnym określeniem roku, w którym książę Mieszko przyjął chrzest, w oparciu o wyniki pogłębionych badań historycznych i księgi Paschalne, mając na względzie analogie liturgiczne, w których władcy przyjmowali chrzest, wskazano na Wielką Sobotę, która 966 r. przypadała 14 kwietnia. Ten dzień więc uznano za symboliczną datę chrztu księcia Mieszka, a jednocześnie ,,Chrztu Polski”.

Jeśli chodzi o miejsce chrztu większość naukowców w oparciu o źródła historyczne (a dokładniej brak jakichkolwiek informacji o miejscu tego aktu) uważa, że chrzest Mieszka odbył się na terenie jego państwa. Nieliczni natomiast uważają, że Mieszko został ochrzczony na dworze cesarskim, a cesarz występował w roli ojca chrzestnego. Hipoteza ta jednak jest bardzo mało prawdopodobna. Jeśli by tak było to bezwzględnie odnotowałby to m.in. w swojej kronice biskup Thietmar.

Zatem gdzie, w jakim miejscu na terenie swojego państwa Mieszko I w imię Trójcy Świętej został obmyty „Wodą Żywą” – „Wodą Zbawienia”. Wyjaśnienie tej kwestii w pewnym stopniu rozjaśniają nam wyniki badań archeologicznych realizowanych od wielu lat w najważniejszych wczesnopiastowskich ośrodkach domeny pierwszych Piastów - grodach rezydencjonalnych.

Wśród najważniejszych grodów stołecznych, gdzie przede wszystkim rezydował książę Mieszko, wymienia się m.in. Gniezno, Poznań, Ostrów Lednicki (Ostrov in Lednica) czy Giecz. W historiografii postrzegamy je jako rezydencjonalno-stołeczne ośrodki pierwszych Piastów, jednak żaden z nich przynajmniej do końca X wieku, nie był „stałą stolicą” państwa Mieszka I, takowej stolicy w owym czasie, jak to rozumie się obecnie, nie było. „Stolicą” było miejsce aktualnego przebywania księcia. Upraszczając znacznie problem można by nawet powiedzieć, że „stolicą” był sam książę! Jak wskazuje wielu badaczy wszystkie wymienione wyżej grody miały swoje cechy szczególne, wyraźnie uwidocznione pod koniec X i w 1. połowie XI w., z tym, że niektóre z nich były dopiero w początkowym etapie adaptacji urbanistycznej i budowlanej (szczególnie m.in. Giecz, czy Gniezno).

W dwóch z nich natomiast, tj. na Ostrowie Lednickim i w Poznaniu było nieco inaczej. Jak bowiem wskazują dotychczasowe odkrycia ośrodki te były już w dużym stopniu zagospodarowane. W świetle sakralnego charakteru niektórych istniejących już tam wówczas obiektów obydwa grody mogą być brane pod uwagę jako miejsca chrztu księcia Mieszka.

W grodzie nad Wartą (na Ostrowie Tumskim) Mieszko I przeprowadził wiele znaczących inwestycji, wzniósł pałac z przylegającym doń od południowego wschodu kościołkiem w kształcie krzyża łacińskiego zakończonego półkolistą absydą, w latach 80. X w. rozpoczął budowę pierwszej katedry poznańskiej w miejscu domniemanego wcześniejszego baptysterium (?), którego chrzcielna funkcja w oparciu o najnowsze badania została jednak odrzucona. Nie posiadają one też szczegółowej chronologii.

Natomiast na Ostrowie Lednickim na dwa lata przed 966 r. pobudowano dwa potężne mosty, o łącznej długości ponad 600 m i szerokości około 5 m. Łączyły one wyspę ze wschodnim i zachodnim brzegiem jeziora Lednica i trakt Poznań – Gniezno. Fakt ten nie podlega dyskusji! W południowo-zachodniej części grodu znajdował się pałac książęcy z kaplicą w części wschodniej wybudowaną na planie równoramiennego krzyża greckiego. W jego ramionach (północnym i południowym) zidentyfikowano pozostałości dwóch zagłębień w posadzce gipsowej interpretowanych przez zdecydowaną większość naukowców jako baseny chrzcielne. Dodatkowo na baptyzmalną funkcję kaplicy wskazuje studnia usytuowana w południowo-zachodniej części świątyni.

Wszystkie poprzednie polemiczne głosy na temat baptyzmalnego znaczenia Ostrowa Lednickiego obecnie w wyniku najnowszych badań, w tym datowania zapraw budowlanych dla całego zespołu pałacowo – sakralnego metodą ¹⁴C AMS i ich analizy bayesowskiej pozwalają na dość jednoznaczne stwierdzenie, że rezydencję z kaplicą przypałacową wzniesiono za czasów księcia Mieszka I. Tu należy dodać, że podobnych badań, na tak dużą skalę, nie przeprowadzono do tej pory na żadnym ze znanych obiektów architektonicznych wybudowanych przez pierwszych Piastów. Wyjątkowość grodu na Ostrowie Lednickim potwierdzają również najstarsze na ziemiach polskich przedmioty związane z kultem chrześcijańskim – stauroteka, czyli relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego, grzebień o przeznaczeniu liturgicznym wykonany z kości słoniowej, trójramienny trybularz z żelaza z otworami do zawieszenia kadzielnicy, kościane płytki ze skrzynki relikwiarzowej itd. itd.

Oprócz tego na uwadze trzeba mieć zapis Jana Długosza, który w swych Rocznikach, w księdze I zapisał m.in., że: Lednica, znaczne jezioro w Wielkopolsce, położone koło miasteczka Pobiedziska, niemałą mające wyspę, na której, jak starzy wspominają raczej, aniżeli przekazują pismem, była ongiś ufundowana gnieźnieńska katedra metropolitalna (co też ruiny i szczątki murów potwierdzają), z biegiem zaś czasu dla trudności dostępu przeniesiona do Gniezna (…). Ową „katedrą” był pobudowany na grodzie kościół grodowy, położony na północ od palatium i kaplicy baptyzmalnej. W jego obrębie znaleziono bardzo cenne zabytki, mogące należeć tylko do najmożniejszych tego czasu, tj. m.in. wspomnianą staurotekę. Oprócz tego w jego wnętrzu odkryto groby z wyposażeniem grobowym (złota obrączka), które uznaje się za groby zmarłych z rodu książęcego.

W związku z powyższym w oparciu o dotychczasowe wyniki badań archeologicznych, architektonicznych i międzydyscyplinarnych Ostrów Lednicki staje się najbardziej wiarygodnym miejscem skąd wyrastają autentyczne korzenie naszej historycznej tożsamości kulturowej, miejscem, gdzie książę Mieszko I przyjął chrzest, a sam Ostrów położony na jeziorze Lednica to „Chrzcielnica Polski”.

A.M.Wyrwa

A.Kowalczyk