Wielkopolski Park Etnograficzny

Fragment chałupy i Kościół z Wartkowic w tle w jesiennym pejzażu Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach.

1948-1966
Ogólnopolska, powojenna dyskusja nad celowością i sposobem organizacji muzeów na wolnym powietrzu (potocznie zwanych skansenami) w Polsce. Skutkiem m.in. propozycja pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu dotycząca założenia w pobliżu zespołu pałacowo-parkowego w Rogalinie przy muzealnej ekspozycji etnograficznej na wolnym powietrzu. Pomysłu nie zrealizowano, jednak od tej pory regularnie podejmowano temat lokalizacji przyszłego parku etnograficznego w Poznańskiem.

1969

Decyzja o lokalizacji Muzeum Wsi Wielkopolskiej przy Muzeum Narodowym Rolnictwa w Szreniawie dzięki determinacji niestrudzonego propagatora idei stworzenia w Wielkopolsce parku etnograficznego – dra Stanisława Błaszczyka. Ostatecznie park nie powstaje, ale sporządzona na potrzeby jego budowy i organizacji szczegółowa dokumentacja posłuży w niedalekiej przyszłości do stworzenia Wielkopolskiego Parku Etnograficznego w Dziekanowicach.

1969

Powstaje Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy (późniejsze Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy). Dyrektorem zostaje Jerzy Łomnicki, który oficjalnie występuje do władz wojewódzkich o podjęcie decyzji w sprawie budowy Wielkopolskiego Parku Etnograficznego (WPE) na obrzeżu jeziora Lednica, we wsi Dziekanowice jako działu w/w Muzeum.

1974

Decyzja Wojewódzkiej Komisji Planowania o ostatecznym ustaleniu lokalizacji Wielkopolskiego Parku Etnograficznego (WPE) nad jeziorem Lednica we wsi Dziekanowice. W tym czasie przeniesiono pierwsze obiekty na teren przystani promowej i utworzono kolekcję architektury wiejskiej określonej mianem „Mały Skansen”.

1975

Formalne zatwierdzenie projektu koncepcji przestrzennej i funkcjonalnej WPE przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Dyrektora Urzędu Kultury i Sztuki w Poznaniu do jak najszybszej realizacji przez Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

1975-1982

Pierwszy etap budowy Parku według założonego planu stworzenia syntetycznego obrazu typowej, wielkopolskiej wsi z XVIII-XIX wieku.

Krótko po zatwierdzeniu w/w projektu koncepcji WPE, sporządzono inwentaryzacje pierwszych budynków przewidzianych do przeniesienia na teren WPE: karczmy z Sokołowa Budzyńskiego, domu podcieniowego z Wolicy, spichlerza chłopskiego z Godzieszy Wielkich i spichlerza dworskiego z Mikołajewic. W 1975 roku przeprowadzono też rozbiórkę domu podcieniowego ze wsi Wolica koło Kalisza, od którego zazwyczaj zaczyna się obecnie zwiedzanie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego.

Oprócz niego, w pierwszych latach istnienia WPE przeniesiono na jego teren m.in.:

karczmę z Sokołowa Budzyńskiego,
spichlerz z Godzieszy,
dom podcieniowy ze wsi Ołobok koło Ostrowa Wlkp.,
trzybudynkową zagrodę z Goździna w zachodniej Wielkopolsce,
koło młyńskie do młyna wodnego z Wierzenicy,
dwa spichlerze – z Dębego k. Czarnkowa oraz z Mikołajewic k. Warty,
kopie oficyn dworskich z Łomnicy koło Zbąszynia,
kaplicę-pustelnię z Lasów Grabskich,
7 wiatraków różnego typu – paltrak, 5 koźlaków i holender (3 z nich posadowiono na terenie skansenu, 3 w Lednogórze a 1 w Rybitwach w punktach etnograficznych, należących do Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy).

W sumie w tym okresie zdołano przenieść i ponownie wznieść 26 obiektów z różnych stron Wielkopolski. W 15 z nich przygotowano ekspozycje muzealne lub pomieszczenia administracyjno-techniczne. Podczas kończącej ten etap jednodniowej dyskusji środowisk muzealniczych i naukowych uznano, że program i realizacja Wielkopolskiego Parku Etnograficznego jest właściwa pod względem naukowym i programowo-skansenowskim.

1982

Oficjalne otwarcie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego dla zwiedzających, dokonane przez Andrzeja Kaszubkiewicza – Dyrektora Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, następcę Jerzego Łomnickiego.

1982-1992

Drugi etap budowy Parku – przyspieszenie tempa konstruowania zabudowań i aranżacji otoczenia. Przeniesione zostają kolejne 23 obiekty. W sumie w tym okresie 41 obiektów zostało całkowicie wykończonych.

W 25 z nich stworzono różne ekspozycje muzealne, a w 16 pracownie, magazyny, kasę obsługi ruchu turystycznego, pomieszczenia gospodarcze, administracyjne oraz mieszkania.

1984

Przeniesienie na teren skansenu odbywającej się w Muzeum od 1976 roku, najstarszej imprezy plenerowej pt. „Topienie Marzanny” (obecnie „Palenie Marzanny”). Od tego roku odbywa się ona według scenariusza opracowanego przez zespół etnograficzny. Obecnie w formie folklorystycznej zabawy dla młodszych dzieci.

1986

Wprowadzenie do oferty WPE największej imprezy plenerowej pt. „Żywy Skansen”.

1993

Wielkopolski Park Etnograficzny staje się oddziałem Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.

1993-2002

Przeniesienie siedziby Dyrekcji i większości działów muzeum z zespołu dworskiego na terenie WPE do nowych budynków. Dzięki temu kopia dworu ze Studzieńca, w którym zorganizowano odpowiedni wystrój wnętrz, została udostępniona zwiedzającym.

Pozyskanie kolejnych, bardzo cennych obiektów zabytkowych, uzupełniających założenia planu zagospodarowania WPE, m.in.:

kuźni o glinianych ścianach ze Skrzetusza,
zagrody olęderskiej, oddającej specyfikę tego osadnictwa w Nowotomyskiem,
najstarszego na terenie WPE domu ze Zdroju z inskrypcją z datą 1602 r. na jednej z belek stropowych (w dużej mierze zrekonstruowanego),
drewnianego młyna wodnego z kołem nasiębiernym z Wierzenicy,
Kościoła z Wartkowic z 1719 roku z pełnym wyposażeniem.

2000

Do oferty muzeum trafia nowa impreza plenerowa – dynamiczna prezentacja prac gospodarskich, nawiązująca do jesiennego cyklu rocznego pt. „Pożegnanie lata”.

2003-2005

Wprowadzenie kolejnych imprez plenerowych jako atrakcyjnych form upowszechniania ekspozycji skansenu, takich jak:

Majówka nad Lednicą – trzydniowe wydarzenie na terenie WPE – otwarta impreza rodzinna z różnymi atrakcjami,
Ogrody Matki Boskiej Zielnej – święcenie bukietów z ziół, zbóż, kwiatów, warzyw i owoców w Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w przystrojonej przestrzeni parku,
Dzień Dziecka – gry i zabawy oraz warsztaty rękodzielnicze dla dzieci i dorosłych.

2008-2009

Udostępnienie zwiedzającym wystawy czasowej pt. „Świątki, grajkowie, demony” – prezentującej bogatą kolekcję współczesnej plastyki nieprofesjonalnej ze zbiorów Wielkopolskiego Parku Etnograficznego. Scenariusz wystawy: Marta Romanow-Kujawa.

2009

Otwarcie wystawy czasowej pt. „Opowieści świętych figurek”, prezentującej całą kolekcję ceramiki dewocyjnej, zgromadzonej w Wielkopolskim Parku Etnograficznym – 537 eksponatów. Nawiązuje i rozwija pierwszą wystawę kolekcji z 1994 roku. Scenariusz wystawy: Marta Romanow-Kujawa. XVIII-wieczna dzwonnica zostaje przeniesiona z Sokoła Budzyńskiego i ustawiona na placu przy kościele z Wartkowic, stanowiąc uzupełnienie obiektów sakralnych w skansenie.

2010

35-lecie Wielkopolskiego Parku Etnograficznego. W skansenie jest już 60 (z docelowo planowanych 70) obiektów architektury i ponad 7000 muzealiów ruchomych. Z tej okazji przygotowano m.in. wystawę jubileuszową: „35 lat WPE” (zbiory własne). Scenariusz wystawy: dr Antoni Pelczyk.

2010 i 2016

Kolejne etapy rozbudowy ekspozycji w dworze ze Studzieńca.

2012

Udostępnienie wystawy czasowej pt. „Ludowe pasje. Ze zbiorów Stanisława Pasiciela” – pierwszej, publicznej prezentacji kolekcji prac sztuki nieprofesjonalnej Stanisława Pasiciela – wieloletniego dyrektora Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.

2013

Rozpoczęcie uprawy chmielu (odmiana Marynka) na polu chmielowym zagrody olęderskiej z Nowego Tomyśla.

2015

Zainicjowanie współpracy z grupą rekonstrukcji historycznej „3 Bastion Grolman” i wprowadzenie cyklu wydarzeń w formie inscenizacji pt. „Obóz ćwiczebny Wojsk Wielkopolskich” w scenerii Wielkopolskiego Parku Etnograficznego.

2016

Rozpoczęto montaż domu z Dziekanowic w południowej pierzei wsi, a ukończony zostanie w 2019 r.

2017

Otwarcie wystawy stałej pt. „Wielkopolska rzeźba – wielkopolscy rzeźbiarze”, eksponującej wybór ok. 350-400 rzeźb ze zbiorów współczesnej plastyki nieprofesjonalnej, od 1997 roku gromadzonej w Wielkopolskim Parku Etnograficznym oraz sylwetki ich twórców – 35 wielkopolskich rzeźbiarzy. Scenariusz wystawy: Marta Romanow-Kujawa.

2017-2018

Rozbiórka, przewiezienie i początek odbudowy na terenie WPE plebanii z Noskowa, która uzupełni obiekty sakralne w skansenie.

Wprowadzenie do oferty WPE nowej imprezy plenerowej pt. „Ogród Gier i Zabaw”. Wielkopolski Park Etnograficzny ukazuje dziś syntetyczny obraz kultury wielkopolskiej wsi, stanowiąc jedną z najbardziej przejrzystych koncepcji odtworzenia struktur osadniczych w polskim muzealnictwie skansenowskim.

tekst B. Prabucki

Źródła:

Fryza M., Wrzesiński J., Od zabytkowej ruiny do muzeum przestrzennego, w: Custodia Memoriae. Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, red. A. M. Wyrwa, Lednica 2009; Fryza M., Wielkopolski Park Etnograficzny. Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, w: XXXV lat Wielkopolskiego Parku Etnograficznego; w Dziekanowicach, red. A. Pelczyk, A. M. Wyrwa, Biblioteka Studiów Lednickich, Tom XIX, Dziekanowice – Lednica 2010; Pelczyk A., Wielkopolski Park Etnograficzny. Między tradycyjną wsią a teorią i praktyką skansenologiczną, Biblioteka Studiów Lednickich, Tom VIII, 2002.