wtorek 22 maj 2012

Badania Etnograficzne

***

Pamięć przesiedleń w rodzinach osadników po II wojnie światowej na terenie Wielkopolski

Wielkopolska to współcześnie i historycznie region jednolity kulturowo, etnicznie i religijnie — tak jest postrzegany przez ogół społeczeństwa. Przyglądając się jednak temu zjawisku bliżej, można dostrzec (staramy się to unaocznić w Wielkopolskim Parku Etnograficznym w Dziekanowicach) pewne jej zróżnicowanie, szczególnie gdy weźmiemy pod obserwację niewielkie społeczności lokalne. Wpływ na to wewnętrzne zróżnicowanie miały: przedrozbiorowe granice administracyjne i kościelne, granice zaborcze, sąsiedztwo innych regionów, prowadzone na przestrzeni wieków kolonizacje, a także dobrowolne i przymusowe przesiedlenia w pierwszej połowie XX wieku.

Badania dotyczą przesiedleńców z Kresów Wschodnich i pamięci, a ściślej problemu koegzystencji ludności we wsiach, które po II wojnie światowej stały się miejscem styku grup „tutejszych” i przesiedlonych ze wschodniej części Polski. Przedmiotem zainteresowania jest współżycie społeczności wiejskiej/lokalnej przez pryzmat pamięci przesiedleń — jak zmienia się widzenie pewnych zjawisk z perspektywy czasu i czy wieloletnie współzamieszkiwanie, ułożenie się stosunków sąsiedzkich, małżeństwa mieszane sprawiły, że obraz przesiedleń uległ modyfikacji. Podstawową kategorią jest pamięć w specyficznej społeczności lokalnej, jaką stanowi konglomerat złożony z ludności miejscowej i przesiedlonej. Jak zapadały w pamięci te same zdarzenia, jaką wiedzę o nich przekazywano następnym pokoleniom i czy przekazywano oraz co z tego wynika, a także jak pamięta się w pierwszym pokoleniu pierwsze spotkanie i początkowe relacje, to przykładowe pytania badawcze.

Obszarem badawczym są wybrane wsie wielkopolskie, w których znaleźli się przesiedleńcy/wysiedleńcy/repatrianci (pojęcia traktowane równoznacznie) z Kresów Wschodnich (wcześniej te wsie zamieszkiwane były przez Niemców, wysiedlonych w 1945 roku lub później). W badaniach skupiam się na procesie adaptacji do nowych warunków społecznych, kulturowych, ekonomicznych — w jaki sposób sami przesiedleni postrzegali nową sytuację, otoczenie oraz jak to było i jest widziane przez społeczność miejscową. Zastanawia mnie też, czy różnice zachodzące między rdzennymi mieszkańcami wybranych przeze mnie wsi, które dzieliła granica (prusko-rosyjska, polsko-niemiecka), miały przełożenie na odmienne postrzeganie społeczności przesiedlonej.

Badania terenowe prowadzę od 2009 roku we wsiach w powiatach: pleszewskim (gminy: Czermin, Chocz), czarnkowsko-trzcianeckim (gminy: Czarnków, Trzcianka) oraz gnieźnieńskim (gminy: Łubowo, Niechanowo).

W gminie Czermin były to: Broniszewice, Strzydzew, Psienie-Ostrów. Większość społeczności przesiedlonych stanowią tam mieszkańcy z Trościańca Wielkiego (powiat zborowski, woj. tarnopolskie) oraz po jednej rodzinie z Nacza (pow. Lida, woj. nowogrodzkie) i Chłopów (pow. Rudki, woj. lwowskie). Ciekawym doświadczeniem terenowym był wyjazd do Trościańca Wielkiego (Ukraina) z grupą 47 przesiedleńców oraz potomków przesiedlonych, zamieszkujących współcześnie Ziemie Zachodnie. Pozwoliło to zaobserwować relacje łączące ich z miejscem pochodzenia oraz z grupą pochodzeniową od „wewnątrz”.

Drugą gminą była gmina Chocz. Wybór padł na wsie, do których trafiłam przez wskazanie mieszkańców Broniszewic. Były to: Józefów, Nowa Kaźmierka, Nowy Olesiec. Osiedlono tam repatriantów z województw: lwowskiego, wołyńskiego, nowogródzkiego i tarnopolskiego.

W powiecie gnieźnieńskim wybrałam Drachowo i Potrzymowo, gdzie zamieszkali przesiedleńcy z lubelskiego, wołyńskiego, stanisławowskiego, nowogródzkiego oraz konińskiego.

W powiecie czarnkowsko-trzcianeckim były to wsie: Radolin, Biała i Walkowice.

Dotychczas przeprowadziłam 130 wywiadów z przesiedleńcami oraz autochtonami zamieszkującymi te wsie.

Współcześnie badaniami można objąć cztery pokolenia: 1) urodzonych przed II wojną światową, mających bezpośredni i świadomy kontakt z przesiedleniem a z drugiej strony z nowo przybyłymi osadnikami; 2) urodzonych po II wojnie światowej, mających pośredni kontakt przez opowieści najstarszego pokolenia, obciążonego przesiedleniem; 3) urodzonych w latach 70. i 80. XX wieku, którzy wiedzę o przesiedleńcach czerpali z przekazów rodzinnych, szkolnych, sąsiedzkich; 4) prawnuki przesiedleńców, których wiedza o pochodzeniu przodków jest znikoma.

 

tekst A. Garbatowska

 

 

Dotychczas opublikowane artykuły:

Przesiedleńcy z Kresów pod Pleszewem, w: Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd, red. W. Dzianisava, P. Juszkiewicz, J. Staśkowiak, Warszawa 2010.

Walkowice — zachodnie rubieże Wielkopolski, Studia Lednickie, t. 11, Lednica 2012.

Przesiedleńcy w Wielkopolsce: stosunek ludności miejscowej do osadników z Kresów Wschodnich, Studia Lednickie, t. 13, Lednica 2014.

 

fot. A. Garbatowska

 


 

Archiwum