Już pod koniec zimy nad jeziorem Lednica słychać stada dzikich gęsi wzbijające się w powietrze. Możemy wówczas obserwować — jak napisał Leopold Staff — „sznur gęsi, z których każda jak łódka się słania”… W trakcie sezonowych przelotów ptaki wybierają duże zbiorniki wodne, gdzie czują się bezpieczne.
Gęgawa, gęś gęgawa (Anser anser) należy w Polsce do największych gęsi: długość ciała wynosi do 90 cm, rozpiętość skrzydeł osiąga 160 cm, masa ciała waha się od 2,5 do 5 kg. Podczas lotu możemy ją rozpoznać po jasnych pokrywach skrzydłowych. Obserwacje terenowe wskazują na zwiększanie się liczebności tego gatunku od kilku lat. Gęgawa preferuje zbiorniki wodne zarośnięte trzcinami, sąsiadujące z licznymi łąkami, na których może się pożywić, skubiąc trawy i inne drobne rośliny. Jesienią jej ulubionym pokarmem są ziarna kukurydzy zbierane na ścierniskach, również kłącza perzu należą do przysmaków tych gęsi. Najczęściej kilka lub kilkanaście par zasiedla wybrany zbiornik wodny. Wczesną wiosną na wyspie Ptasiej na jeziorze Lednica policzyłam dziewięć gniazd gęsi gęgawy, w których było od sześciu do piętnastu białych lub biało-jasnobrązowych jaj (w takich wypadkach pochodzą one zawsze od dwóch lub więcej samic). Gniazda znajdujące się na wyspie Ptasiej zbudowane były z gałązek oraz liści i wyściełane puchem (ryc. 1–4).
Ryc. 1. Wyspa Ptasia na jeziorze Lednica wczesną wiosną; fot. K. Renn
Ryc. 2. Gniazdo gęsi gęgawy na wyspie Ptasiej; fot. K. Renn
Ryc. 3. Gniazdo gęsi gęgawy na wyspie Ptasiej; fot. K. Renn
Ryc. 4. Gniazdo gęsi gęgawy na wyspie Ptasiej; fot. K. Renn
Jesienią gęgawy odlatują do Niemiec i tam w dużych stadach gromadzą się w rejonie Greifswaldu oraz wyspy Rugii. Następnie część z nich wędruje przez Holandię i północną Francję na zimowiska do Hiszpanii lub przez Czechy, Słowenię, Węgry i Włochy do północnej Algierii i Tunezji. Obserwacje zaobrączkowanych ptaków wykazały, że coraz więcej gęgaw zimuje bliżej naszych granic lub nawet w samej Polsce.
Z Raportu gęsiowego 2017 wynika, że najwięcej ptaków pozostało na jeziorze Lednica, gdzie w pobliżu wyspy Ostrów Lednicki na kilkuhektarowym oparzelisku zimuje około 50 obrączkowanych gęsi. Są to ptaki, które pochodzą z lokalnej populacji i gniazdują na okolicznych jeziorach i stawach w promieniu kilkunastu kilometrów. Należą do nich również gęsi, które wcześniej zimowały w Holandii czy we Włoszech, a od sezonu lub dwóch zdecydowały się na pozostanie w Polsce.
W zapiskach Ibrahima ibn Jakuba znajdujemy informację, że interesujący nas ptak był hodowany przez Słowian już w czasach Mieszka I. W literaturze polskiej gęsi znalazły się w manifeście Mikołaja Reja z Nagłowic: „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Zaistniały także w ,,Teatrzyku Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Kultura ludowa przedstawiała je niestety niezbyt chlubnie jako przykłady tchórzostwa, głupoty, gadatliwości, zazdrości i zarozumialstwa. A są to przecież bardzo inteligentne ptaki, co potwierdziły eksperymenty naukowe prowadzone przez austriackiego noblistę, Konrada Lorenza. Stwierdził on, że język dzikich gęsi to przykład rozwiniętej mowy zwierząt. Zaobserwujmy chociażby gęsi domowe, które zachowały zdolności porozumiewania się i inteligencję, straciły tylko zdolność latania.
tekst K. Renn
Literatura
1. Stefan i Olga Kłosiewicz, 2011. Ocalić od zapomnienia. Przyroda w polskiej tradycji, Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa.
2. Simona Kossak, 2016. Opowieści, Fundacja Sąsiedzi, Białystok.
3. Bartosz Krąkowski, Raport gęsiowy 2017.01, [online] http://answers4ansers.pl/raport-gesiowy-2017-01-2/ [maj 2019].
4. Andrzej G. Kruszewicz, 2008. Ptaki w Polsce. Ptaki lęgowe i przelotne, goście zimowi, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
5. Tadeusz Lewicki, 1958. Źródła arabskie i hebrajskie do dziejów Słowian w okresie wczesnego średniowiecza. Studia Źródłoznawcze = Commentationes, t. 3 (1958), Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
6. Leopold Staff, Gęsiarka [w:] S. i O. Kłosiewicz, 2011. Ocalić od zapomnienia. Przyroda w polskiej tradycji, Sport i Turystyka – MUZA SA, Warszawa, s. 272.
7. Przemysław Wylegała, 2008. Gęgawa — protoplasta gęsi domowej, Salamandra. Magazyn Przyrodniczy 2/2008 (26), [online] http://www.salamandra.org.pl/DO_POBRANIA/Magazyn/gegawa.pdf [maj 2019]
