W 2019 roku mija 50 lat – Złoty jubileusz – Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, jednego z najważniejszych muzeów w Polsce.

Misją tego muzeum jest upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie pierwszych Piastów na tle europejskiego kontekstu kulturowego i cywilizacyjnego oraz o kulturze materialnej wczesnośredniowiecznej Polski. Instytucja promuje również dziedzictwo kulturowe Wielkopolski jako kolebki kształtowania się polskiej państwowości, a także dziedzictwo historyczne i kulturowe wsi wielkopolskiej.

Początki starań o utworzenie nad Lednicą miejsca pamięci, ośrodka tożsamości historycznej i kulturowej dla Polaków, sięga 2. połowy XIX wieku, czyli czasów, kiedy w wyniku zaborów państwa polskiego nie było na mapach ówczesnej Europy. W 1856 roku przestrzeń Ostrowa Lednickiego z zabytkowymi ruinami pałacu i kaplicy księcia Mieszka I została wykupiona z rąk pruskich przez Albina hrabiego Węsierskiego. W działania popularyzujące znaczenie historyczne i kulturowe Ostrowa na ziemiach polskich i zagranicą hrabia angażował najznakomitszych ówczesnych przedstawicieli naukowej elity intelektualnej i artystycznej. Dzięki temu wyspa wraz z okolicą stała się swoistego rodzaju „mekką”, do której przybywali wszyscy poszukujący rzeczywistych korzeni tożsamości kulturowej i dawnej potęgi Polaków. Starania te kontynuowali następnie „spadkobiercy” tej idei. Szczególne zasługi na tym polu ma m.in. ks. Franciszek Wawrzyniak (1884-1941), członek Akademii Umiejętności, proboszcz parafii w Dziekanowicach.

Bardzo ważnym etapem w dziejach Ostrowa Lednickiego, który dał merytoryczne podstawy przyszłego muzeum, było wpisanie 12 marca 1930 roku ruin palatium i kaplicy na Ostrowie Lednickim do rejestru zabytków (nr rej.: 2404/A), a w 1957 roku – całej wyspy (nr rej.: 73/78/57 z 26.03.1957).

Normatywnie początki muzeum wiążą się jednak dopiero z latami 60. XX wieku. Po wstępnych działaniach organizacyjno-prawnych prowadzonych od 1962 roku w związku z organizacją rezerwatu archeologicznego na Ostrowie Lednickim, oficjalnie Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy powołano do życia od 1 stycznia 1969 roku mocą uchwały Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie z 19 grudnia 1968 roku. W uzasadnieniu tej decyzji stwierdzono, że Rezerwat Archeologiczny na Ostrowie Lednickim jest Pomnikiem Historii Narodu Polskiego, z którego mogą korzystać turyści polscy i zagraniczni oraz naukowcy chcący prowadzić dalsze badania. W uchwale Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie z 11 grudnia 1969 roku muzeum nazwane jest już „Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy”. Na mocy tej samej uchwały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie „przekazało” muzeum lednickie pod zarząd Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu. Według uchwały nowa podległość miała obowiązywać od 31 grudnia 1969 roku. W uzasadnieniu tej decyzji napisano m.in., że ze względu na wartości historyczne Lednicy konieczne jest zorganizowanie placówki o szerokim charakterze oddziaływania eksponującej dzieje państwowości polskiej X i XI wieku.

W 1966 roku w uznaniu wybitnej roli, jaką odegrał Ostrów Lednicki w procesie kształtowania się państwa polskiego i cywilizacji na ziemiach polskich, Ministerstwo Kultury i Sztuki uznało obiekty na Ostrowie Lednickim za Pomnik Historii Kultury Narodu i nadało mu rangę międzynarodową, weryfikując go w klasie 0 zabytków.

W 1970 roku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu uchwałą z 30 stycznia wyraziło zgodę na przejęcie przez Wydział Kultury Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu od Wydziału Oświaty i Kultury Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Gnieźnie Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy. W 1975 roku zarządzeniem Wojewody Poznańskiego z 14 sierpnia, po powstaniu muzeum w Gnieźnie, pierwotną nazwę muzeum lednickiego zmieniono na Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, nadając placówce nowy statut.

W 1988 roku cały zespół kulturowo-osadniczy i przyrodniczy wokół jeziora Lednica wraz z Ostrowem Lednickim oraz innymi wyspami na tym jeziorze został włączony w przestrzeń nowo powołanego Lednickiego Parku Krajobrazowego, którego celem jest ochrona krajobrazu historycznego związanego z zabytkami Ostrowa Lednickiego i licznych stanowisk archeologicznych u wybrzeży jeziora Lednica, stanowiących pozostałości średniowiecznej aglomeracji lednickiej.

W 1994 roku Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej Lech Wałęsa nadał Ostrowowi Lednickiemu status Pomnika Historii, czyli wyspa uzyskała szczególną formę ochrony jako jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce mający duże znaczenie dla dziedzictwa kultury Polski (Monitor Polski 1994, nr 50, poz. 421).

Dzięki staraniom kolejnych dyrektorów – Jerzy Łomnicki (1968-1981), Andrzej Kaszubkiewicz (1981-2008), Andrzej M. Wyrwa (od listopada 2008) – i muzealników miejsce to sukcesywnie przybiera coraz szersze ramy organizacyjne, stając się obecnie jednym z najważniejszych muzeów na wolnym powietrzu na ziemiach polskich. Jednocześnie jest jednym z najważniejszych muzeów na ziemiach polskich. To „Korona Piastowska”, która chroni dziedzictwo kulturowe z początków naszego państwa i kultury. 

tekst Andrzej Marek Wyrwa

Patronat medialny nad obchodami 50-lecia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy objęli