W dniu 5 kwietnia w budynku wystaw czasowych na osadzie edukacyjnej Rezerwatu Archeologicznego w Gieczu odbyło się pierwsze oprowadzanie kuratorskie po przygotowanej pod koniec ubiegłego roku nowej wystawie czasowej.
Ekspozycja jest odpowiedzią na zapotrzebowanie płynące zarówno ze strony środowiska naukowego, jak i ze strony licznych obserwatorów prac archeologicznych prowadzonych w ostatnich latach w sąsiedztwie parafialnego drewnianego kościoła św. Jana Chrzciciela, znajdującego się w północnej części gieckiego grodziska. W tym miejscu w latach 2016-2019 ponownie zostały odsłonięte, datowane na pierwsze dekady XI wieku, bardzo dobrze zachowane mury kościoła z unikatową kryptą o charakterze relikwiarzowym. Eksploracja prowadzona przy tym obiekcie ujawniła też liczne relikty późniejszych kamiennych założeń, wzbogacających pierwotną bryłę budowli, jednocześnie nadających miejscu nowej ideologicznej jakości. Tytuł wystawy: „Między tajemnicą a przesłaniem. Kościół na grodzie w Gieczu” określa ramy tematyczno-chronologiczne ekspozycji. Wyjaśnia je specjalistka od architektury wczesnośredniowiecznej, prof. Teresa Rodzińska-Chorąży, konsultantka badań i współautorka publikacji towarzyszącej wystawie, pisząc: „Odsłonięte relikty są dla nas TAJEMNICĄ – ponieważ brak o tej fundacji jakichkolwiek wzmianek w źródłach pisanych. Są tajemnicze – ponieważ pomimo prowadzonych badań nie udało się wciąż uzyskać odpowiedzi na wiele ważnych pytań. Ale kościół ten niesie ze sobą PRZESŁANIE – ideę umacniania chrześcijaństwa na ziemiach Piastów, ideę budowania władzy książęcej, a następnie królewskiej, ideę kultu relikwii i budowania wokół niej liturgii władzy”.
Narracja wystawy dotyczy więc tylko wybranego, najbardziej spektakularnego oraz najlepiej rozpoznanego obiektu badań – kościoła z kryptą relikwiarzową. Przedstawiony został piastowski kontekst powstania budowli. Ukazanie nawiązań jej architektury do rozwiązań obserwowanych w innych założeniach sakralnych z terenów wczesnośredniowiecznej Europy pozwoliło na wysunięcie interpretacji o monastycznym charakterze tej unikatowej piastowskiej inwestycji. Forma gieckiego kościoła, a więc połączenie kościoła salowego z chórem wschodnim i kryptą, jest przykładem niezbyt częstych rozwiązań architektonicznych, które znane są terenu Cesarstwa, głównie z rejonu diecezji Chur, Nadrenii i Badenii-Würtembergii. Nosi ona cechy budowli związanych z benedyktynami, a szczególnie zgromadzeniami żeńskimi. Umieszczenie go w grodzie, w miejscu wydzielonym wałem wewnętrznym, świadczy o wysokiej randze tego założenia, z pewnością ufundowanego przez księcia. Prawdopodobne jest, że kościół pełnił rolę opactwa o szczególnym statusie, przeznaczonego dla mnichów/mniszek pochodzących z najwyższej warstwy społecznej, a celem fundacji było zapewnienie nieustannej modlitwy za ród panujący (na wzór opactw cesarskich, takich jak np. klasztory w Essen, Memleben czy Gandersheim). Kościół w grodzie gieckim był więc – obok kościołów katedralnych w siedzibach biskupich – jedną z najważniejszych budowli w państwie Piastów.
Osobno odniesiono się do specyfiki budowy samego obiektu – budulca oraz techniki wznoszenia murów. Na wystawie nie pominięto również kwestii użytkowania kościoła jako miejsca pochówków osób o szczególnym statusie społecznym. Świadczy o tym przedstawiony na wystawie jedyny dotąd odkryty w nawie grób z pochówkiem osoby przynależącej niewątpliwie do elity władzy, który można przyporządkować pierwszemu etapowi funkcjonowania budowli. Prezentowany w gablotach materiał zabytkowy został wyselekcjonowany w oparciu o kryterium chronologiczne z licznego zbioru przedmiotów pozyskanych podczas badań – odpowiada on więc okresowi budowy kościoła oraz jego najwcześniejszego użytkowania. Ważnym uzupełnieniem ekspozycji są również prezentacje rekonstrukcji bryły budowli w formie cyfrowych animacji oraz archiwalna dokumentacja z badań archeologicznych odsłaniających relikty. Udostępniona wystawa stała się cennym uzupełnieniem ekspozycji stałej, poszerzając jej dotychczasowy zakres o szczegółową charakterystykę jednego z najważniejszych obiektów odkrytych na terenie gieckiego ośrodka grodowego.
Kurator – Teresa Krysztofiak
Konsultacje merytoryczne – dr hab. Teresa Rodzińska-Chorąży, prof. UJ (Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego)
Animacje i rekonstrukcje bryły kościoła – dr inż. arch. Łukasz Łukaszewski (Politechnika Krakowska)
Projekt plastyczny wystawy oraz materiałów promocyjnych – Wojciech Kujawa
Fot. M. Młodawska, L. Hęś, M. Grabski
