Ptaki drapieżne w Polsce znajdują się na liście zwierząt chronionych. Dawniej były zabijane gdyż ptaki
o zakrzywionym dziobie i ostrych pazurach uważano za wrogie ze względu na ich sposób odżywiania się. Współcześnie coraz częściej możemy je obserwować w terenie, tak jak ostatnio błotniaka stawowego w pobliżu naszego Muzeum.
Błotniak stawowy (Circus aeruginosus) należy do rodziny jastrzębiowatych – Accipitridae. Charakteryzuje się, zresztą jak każdy ptak drapieżny, ostrym hakowato w dół zagiętym dziobem, o szczęce, która jest dłuższa od żuchwy. Noga ma cztery palce, zakończone łukowato wygiętymi i ostrymi szponami. W przypadku błotniaka stawowego występuje dymorfizm płciowy odzwierciedlający się odmiennym wyglądem upierzenia i wielkością, samica jest trochę większa od samca. Ten gatunek odznacza się, od innych ptaków drapieżnych, nierównym lotem, w czasie którego obserwujemy lekko uniesione skrzydła ponad linię grzbietu i głowy, skrzydła układają się w literę V. Cechą charakterystyczną błotniaków jest szlara czyli, wieniec wypukłych, krótkich piór nadających ich obliczom sowiego wyrazu. Błotniaki stawowe najczęściej patrolują swoje rewiry rano i pod wieczór natomiast myszołowy często możemy obserwować wczesnym popołudniem pogodnego dnia. Błotniaki polują na nieduże ssaki i ptaki wyciągając je długimi i szponiastymi palcami z gęstych traw i trzcinowisk. Odżywiają się drobnymi gryzoniami, niewielkimi ptakami, pisklętami mew, perkozów, kurek wodnych, kaczek, zjadają również jaja i żaby. W średniowieczu unicestwiano ptaki drapieżne a ich pióra przeznaczano do produkcji lotek przy strzałach, również skutecznie odstraszano wieszając np. zabitego jastrzębia. Od XI wieku chwytano i utrzymywano jastrzębie i sokoły z przeznaczeniem na polowania. Na dworach pojawili się sokolnicy zajmujący się przyuczaniem młodych ptaków do łowów na drobne zwierzęta, także Bolesław Chrobry miał ptaszników i łowców o czym wspomina Anonim Gall.
W naszym kraju miejscowości zwane „Sokolniki” traktowane są za osady, w których dawniej mieszkali hodowcy, albo strażnicy gniazd dzikich sokołów w lasach. Z tych gniazd zbierano pisklęta do tresury. Obecnie dużym zagrożeniem dla ptaków drapieżnych jest przekształcanie przez człowieka ich naturalnych siedlisk. Budowanie niekiedy całych osiedli domków letniskowych nad brzegami jezior, osuszanie bagien czy usuwanie starodrzewów. Zdarza się zbieranie piskląt do celów sokolniczych, oraz niepokojenie ptaków przez tzw. „fotografów – miłośników przyrody”. O fotografii przyrodniczej – od dokumentacji do patologii napisał nasz wybitny biolog z Poznania profesor Piotr Tryjanowski w książce, którą wszystkim polecam pt. „Rozum z ptakami odlatuje”. Zauważono na Podlasiu, w pobliżu Tykocina kolonie żołn, no i dziesiątki fotografów, ich samochody zaparkowane w odległości 10-20 metrów od gniazd oraz powybijane patyki przy otworach wlotowych, aby zdjęcia były bardziej atrakcyjne.
W następnym roku po nawałnicy fotografów żołny nie były w stanie wykopać norek, gdyż patyki przysłoniły bezpieczny wlot do skarpy. Inny przykład dotyczący tym razem kraski zacytuję dosłownie: „Podkarpackie, dziupla w pniu wierzby, fotograf siada na konarze, bardzo blisko otworu wlotowego (…) Wierzba nie tylko z nazwy okazała się krucha. Fotograf spadł, otrzepał się, niestety złamany konar uszkodził dziuplę i lęg krasek. Przypominam, że piękna kraska to też gatunek strefowy, objęty między innymi zakazem fotografowania lęgów” (Tryjanowski P. 2018). Zatem obserwujmy zwierzęta z należącym się im szacunkiem.
Tekst K.Renn, zdjęcia J. Wieczorek
Literatura:
1. Tyszkiewicz J. 2009. Zwierzęta drapieżne w lasach średniowiecznej Polski, [w] Człowiek i przyroda
w średniowieczu (pod redakcją Michała Brzostowicza
i Jacka Wrzesińskiego). Wykłady i warsztaty naukowe zorganizowane w ramach IV Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą. Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Starostwo Powiatowe
w Słupcy, Poznań-Ląd.
2. Tryjanowski P. 2018. Rozum z ptakami odlatuje, Laniu, Poznań.
3. Łowiectwo (pod red. Jerzy Krupka) 1989. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
