Prof. dr hab. Henryk Samsonowicz

Henryk Samsonowicz urodził się 23 stycznia 1930 roku w Warszawie i ze stolicą związał się na całe życie. Tutaj studiował na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1950 roku uzyskał tytuł magistra (Polityka Gdańska w drugiej połowie XIV wieku). Po zakończeniu studiów rozpoczął współpracę ze stołeczną uczelnią jako asystent, kontynuując równocześnie pracę naukową. W roku 1954 obronił pracę doktorską (Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI wieku), a w 1960 roku na podstawie pracy Badania nad kapitałem mieszczańskim Gdańska w drugiej połowie XV wieku uzyskał habilitację. Na Jego zainteresowania historią wpływ miała niewątpliwie rodzina, a szczególnie zapewne ojciec Jan Samsonowicz — uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, geolog i paleontolog, odkrywca neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach, a także lubelskiego zagłębia węglowego. Natomiast zainteresowania mediewistyką młodego Henryka ukształtowali tacy wykładowcy jak Aleksander Gieysztor, Witold Kula, Tadeusz Manteuffel czy Stanisław Herbst, a przede wszystkim Marian Małowist. Wpływ nauczycieli, jakich spotkał początkujący naukowiec na swojej drodze na Uniwersytecie Warszawskim był znaczący, ale ukształtowanie badawcze zawdzięcza On także francuskiej szkole Annales.

Tytuł profesora nadzwyczajnego uzyskał Henryk Samsonowicz w 1971 roku, zwyczajnego zaś w 1980. Na stołecznej uczelni pełnił także funkcję prodziekana Wydziału Historycznego (od roku 1967), a w latach 1970–1973 był jego dziekanem. W okresie 1975–1980 piastował stanowisko dyrektora Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1980–1982 pełnił funkcję rektora tegoż Uniwersytetu. Starsi z nas mogą pamiętać Profesora z teleturnieju „Wielka Gra”, gdzie w latach 70. często uczestniczył w charakterze eksperta historycznego. W roku 1975 był inicjatorem pierwszej olimpiady historycznej, natomiast na przełomie lat 70. i 80. działał w zainicjowanej przez siebie Komisji Mediewistycznej Polskiego Towarzystwa Historycznego. Był też przewodniczącym PTH w latach 1978–1982.

Opublikował ponad 1000 prac naukowych, głównie z zakresu historii Polski, w tym wiele książek i podręczników akademickich. Wypromował kilkunastu doktorów nauk. Początkowo zainteresowania badawcze Profesora koncentrowały się wokół rzemiosła wiejskiego w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej. Jednocześnie zaczął się zajmować późnośredniowieczną i wczesnonowożytną przeszłością strefy bałtyckiej i Hanzy. W latach 70. i 80. powstawały prace dotyczące aspektów życia miejskiego epoki preindustrialnej. Natomiast od lat 90. spod pióra Profesora zaczęły ukazywać się prace syntetyczne dotyczące kluczowych problemów Polski i Europy i ich wzajemnych relacji, głównie w średniowieczu i okresie nowożytnym. Spośród ogromnego dorobku naukowego i popularyzującego historię warto wymienić choćby kilka bardziej znanych publikacji: Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia z dziejów Hanzy nad Bałtykiem w XIV–XV w. (1968), Miejsce Polski w Europie (1995), Tysiącletnie dzieje (wspólnie z Januszem Tazbirem, 1997), a także Północ–południe (1999), Narodziny średniowiecznej Europy (1999), Historia Polski do roku 1795 (2000), Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy (2000), Złota jesień polskiego średniowiecza (2001), Rozkwit średniowiecznej Europy (2001), Dzień chrztu i co dalej… (2008), Dziedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość (2009), Nieznane dzieje Polski. W Europie czy na jej skraju? (2012) i wiele, wiele innych.

Energia i zaangażowanie Laureata nie ograniczały się do życia naukowego i pracy na uczelni, gdzie przecież prowadził badania, zajmował się dydaktyką i pełnił szereg funkcji. Był działaczem Solidarności, w stanie wojennym złożył legitymację PZPR, a w roku 1989 uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu. Sprawował też funkcję wiceprzewodniczącego Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego (1984–1991). W latach 1989–1991 był ministrem Edukacji Narodowej, a później także wiceprzewodniczącym Komitetu Badań Naukowych (1991–1996), członkiem prezydium Państwowej Komisji Akredytacyjnej (2000–2004), sekretarzem Wydziału I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk (1999–2006).

Po wyborach do Sejmu w 1989 roku podjął się pełnienia funkcji ministra edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.

Profesor Henryk Samsonowicz jest kawalerem wysokich odznaczeń polskich (m.in. Krzyża Komandorskiego z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski czy Orderu Orła Białego) i zagranicznych (Krzyż Oficerski Legii Honorowej, Krzyż Wielki Republiki Węgier). Jest także doktorem honorowym amerykańskiego Uniwersytetu Pittsburskiego, a przede wszystkim wielu uczelni w Polsce (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Krakowie, 1995; Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 1998; Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, 2002; Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Kielcach, 2005; Uniwersytet Wrocławski, 2007; Uniwersytet Opolski, 2009; Uniwersytet Gdański, 2009; Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2014).

Laureat szóstej edycji Nagrody Lednickiego Orła Piastowskiego jako wybitny humanista jest mistrzem dla wielu pokoleń historyków. Od początku zainteresowania naukowe Profesora Henryka Samsonowicza koncentrowały się wokół szeroko rozumianej historii społecznej i gospodarczej wieków średnich, a szczególnie okresu późniejszego średniowiecza. Istotne miejsce w pisarstwie historycznym Profesora Henryka Samsonowicza zajmowała zawsze synteza i to zarówno regionalna, jak i ogólnopolska. Od dawna w kręgu zainteresowania znalazło się poszukiwanie miejsca Polski w Europie i świecie, nie tylko średniowiecznym. A z czasem uczony coraz częściej podejmował zagadnienia związane z dziejami miast czy dysputy o miejscu Polski we współczesnej Europie.

W swej działalność naukowej, dydaktycznej oraz w publikacjach Laureat imponuje rozległością tematyki badawczej i swobodą dyskursu, a tym samym toruje drogę uczniom swym następcom, wskazując komparatystyczne spojrzenie na historię. Bez wątpienia Profesora Henryka Samsonowicza, z racji Jego ogromnych i trudnych do przecenienia zasług dla nauki, należy zaliczyć do grona ambasadorów kultury i nauki polskiej.

Zmarł 28 maja 2021 r. w Warszawie.