poniedziałek 07 listopad 2016

Dokument Zbyluta na liście UNESCO

W dniu 4 listopada 2016 roku w Pałacu Prezydenckim w Warszawie odbyła się wielka uroczystość przekazania certyfikatów potwierdzających wpisanie najcenniejszych zabytków piśmiennictwa polskiego na Krajową Listę UNESCO „Pamięć Świata”.

W uroczystości tej wzięli udział przedstawiciele najwyższych władz państwowych, władz UNESCO, Archiwów Państwowych, Bibliotek oraz jak określono onegdaj w dokumencie Zbyluta z 1153 roku, bardzo wielu innych osób „pełnych szlachetności i skromności”.

Prezydenta RP reprezentował pan Minister Wojciech Kolarski, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego podsekretarz stanu Magdalena Gawin. W uroczystości uczestniczyła przewodnicząca ds. UNESCO Barbadosu Alissandra Cummins. Polski Komitet ds. UNESCO reprezentował jego przewodniczący pan prof. Jacek Purchla oraz Przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO ,,Pamięć Świata" i Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych Wojciech Woźniak.

 

W 2016 roku – w 2 edycji – pośród innych zabytków na listę tę wpisany został jeden z najcenniejszych dokumentów dziedzictwa kulturowego z czasu pierwszych Piastów

 

DOKUMENT ZBYLUTA Z 1153 ROKU

NA MOCY KTÓREGO

Zbylut „Polonie civis” – obywatel Polski

ZAŁOŻYŁ

PIERWSZE OPACTWO CYSTERSKIE NA ZIEMIACH POLSKICH

 

oznajmiając, że:

 

In nomine Sanctę et indiuiduę Trinitatis. Notum sit omnibus catholicis, tam futuri quam praesentis temporis […], tzn. W Imię Świętej i Niepodzielnej Trójcy. Niech będzie wiadome wszystkim katolikom tak w przyszłości, jak i obecnie, że […] Zbylut, obywatel Polski, przejęty miłością do tak czcigodnego przedsięwzięcia, z płonącym sercem z natchnienia Bożej łaski, gwoli troski o pomnożenie chwały domu Bożego i o miejsce [Jego] mieszkania, dla przysporzenia sobie zasług oraz z pragnienia, by zostać zapisanym w księdze życia wespół ze sprawiedliwymi, część […] [swojej] wolnej ojcowizny […], powodowany głęboką wiarą […] z pokorą na chwałę Boga, Szafarza wszelkich dóbr i ku chwale Jego Rodzicielki oraz ku czci świętego Piotra, przekazał swe dobra, aby w Łeknie zamieszkały osoby czcigodne żyjących dla Chrystusa – Cystersi.

Wydarzenie to miało miejsce w 1153 roku na uroczystym zjeździe w Łeknie, w którym uczestniczyli najdostojniejsi przedstawiciele tego czasu, w tym m.in. arcybiskup gnieźnieński Jan i biskup poznański Stefan, książę Mieszko III i wielu innych. W ich obecności Zbylut z rodu Pałuków „przekazał” na ręce zakonników cysterskich, sprowadzonych z Altenbergu pod Kolonią, dokument  potwierdzający uczynione przez siebie nadanie, a nowo powstałe opactwo zostało prawnie uznane za samodzielną placówkę zakonną pw. NMP i św. Piotra.


 

Dokument fundacyjny Zbyluta dla klasztoru cysterskiego w Łeknie z 1153 roku „egzemplarz poznański”

wpisany na krajową listę UNESCO „Pamięć Świata

[APP, sygn. cystersi Łekno, sygn. D 1]

 

Dokument, mocą którego komes Zbylut – Polonię ciuis – fundował klasztor dla ubogich w Chrystusie zakonników cysterskich, jest najstarszym, powstałym w polskiej kancelarii, zachowanym w oryginale dokumentem fundacyjnym dla klasztoru na ziemiach polskich. Do naszych czasów zachował się on w trzech egzemplarzach – dwóch oryginałach, nazywanych „poznańskim” i „gnieźnieńskim I”, oraz kopii naśladowczej oryginału dokumentu poznańskiego znanej jako dokument „gnieźnieński II”. Treść fundacji znamy też z transumptu (odpisu) zawartego w Aktach Konsystorskich Gnieźnieńskich z lat 1480-1481 oraz z dokumentu króla Zygmunta Augusta z 1 lipca 1570 roku, a także jego „omówienia” w Kronice wągrowieckiej z końca XVI wieku oraz różnych regestów. Od wielu lat jest on przedmiotem bardzo szczegółowych badań i analiz najwybitniejszych mediewistów polskich.

Dokument ten charakteryzuje się wybitnymi walorami literackimi. Na egzemplarzu „poznańskim” zachowała się woskowa pieczęć arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana, która jest jedyną pieczęcią tego biskupa, która zachowała się do naszych czasów.        

Do dziś po dawnych, monumentalnych zabudowaniach kościoła i klasztoru w Łeknie na powierzchni nie zachowały się żadne bezpośrednie obiekty. Ich relikty w postaci fundamentów przykryły warstwy ziemi i przez długie stulecia (od ok. XVI wieku) były praktycznie nieznane. Dopiero w wyniku interdyscyplinarnych badań archeologiczno-architektonicznych prowadzonych przez naukowców z Ekspedycji Archeologicznej „Łekno” z Instytutu Historii UAM w Poznaniu i współudziale archeologów z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu zdołano szczegółowo określić rozplanowanie opactwa oraz chronologię jego budowy i rozbudowy w różnych okresach po wiek XIV. 

Najbardziej wiarygodny wizerunek klasztoru łekneńskiego, zbieżny z wynikami badań archeologiczno-architektonicznych, przedstawiony jest na medalionie tablicy filiacyjnej opactwa cysterskiego w Altenbergu, w tzw. Kronice Altenberskiej z 1517 roku.


 

Medalion z wizerunkiem opactwa w Łeknie z Kroniki Altenberskiej

 

Dokument Zbyluta jest nie tylko dokumentem fundacyjnym klasztoru. Stanowi on początek nowej drogi monastycyzmu mniszego na naszych ziemiach. Za przykładem fundacji Zbyluta zaczęły bowiem powstawać inne opactwa tej obserwancji na ziemiach polskich, a „szary mnisi”, jak nazywano cystersów, przez długi czas byli wzorem do naśladowania. Dzięki nim też - przez ich powiązania filiacyjne i zcentralizowaną formę organizacji, Łekno i ziemie polskie w bardzo ścisły sposób zostały włączone w kulturową przestrzeń Europy Zachodniej.

Dzieło Zbyluta, którego świadectwem jest jego dokument z 1153 roku, jak niewiele innych, ma bardzo wielkie paneuropejskie znaczenie!

 

***

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy będące kustoszem dziedzictwa kulturowego „Korony Piastów”, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Urząd Gminy Wągrowiec i parafia pw. św. Piotra i Pawła w Łeknie zapraszają w dniu 26. listopada, o godz. 12,00 do Łekna, do kościoła pw. św. Piotra i Pawła, na wielkie uroczystości z udziałem, jak przed 863 laty, bardzo dostojnych gości, w ramach których po wiekach nieobecności nastąpi wielka „peregrynacja dokumentu Zbyluta do źródeł” – do miejsca, gdzie został przekazany przez fundatora cystersom. W tym dniu zostaną tam pokazane oryginalne dokumenty i odprawiona uroczysta wotywna liturgia celebrowana przez Arcybiskupa Wojciecha Polaka Metropolitę Gnieźnieńskiego, Prymasa Polski, 77 następcę arcybiskupa Jana, w intencji fundatora i jego żony, benefaktorów, książąt, możnych, zakonników i wszystkich tych, którzy przez wieki z tym miejscem byli związani! 

Zachęcamy też do lektury najnowszego naukowego opracowania poświęconego Dokumentowi Zbyluta wydanego przez Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy z okazji wpisania go na Krajową Listę UNESCO „Pamięć Świata”, pt.:

Dokument fundacyjny Zbyluta dla klasztoru cysterskiego w Łeknie z 1153 roku, wstęp, omówienie i komentarz: Andrzej M. Wyrwa,  tłumaczenie: Anna Strzelecka, Poznań–Gniezno 2016

(książka będzie dostępna od 26. 11. 2016 roku)

 

 Oprac.: Andrzej M. Wyrwa

 

 

Archiwum