czwartek 18 październik 2018

Muzea przyrodnicze

Od końca XVIII do połowy XX wieku w większości krajów europejskich powstawały narodowe muzea wielobranżowe lub głównie przyrodnicze.

Wcześniej władcy i magnaci gromadzili okazy przyrodnicze i minerały, tworząc wartościowe kolekcje. W XIX wieku w Promnicach na miejscu starego dworku Promnitzów postawiono Zamek Myśliwski, w którym zawieszono trofea myśliwskie w postaci wieńców jeleni; przechowywano tam także zwierzęta, które odpowiednio spreparowane zdobiły wnętrza pomieszczeń. Natomiast w zamku w Kórniku Tytus Działyński zgromadził znaczny zbiór minerałów (1874 r.); kolekcja ta miała być zalążkiem projektowanego przez Jana Działyńskiego muzeum historii naturalnej. Dane zamieszczone w formularzu K-02 z 2013 roku informują, że w Polsce funkcjonowały 822 muzea i oddziały muzealne, w tym 38 o charakterze przyrodniczym. W rzeczywistości jest ich jeszcze więcej. Obiekty te zostały podzielone na kilkanaście rodzajów w zależności od tego, jaki rodzaj eksponatów wystawiają: są to m.in. muzea przyrodnicze, geologiczne, interdyscyplinarne i regionalne.

Termin muzeum przyrodnicze jest różnie definiowany. Według Moniki Kordowskiej ,,Muzeum przyrodnicze to instytucja, która pozyskuje, konserwuje i udostępnia zbiory, złożone z żywych lub martwych okazów przyrody; może prowadzić badania naukowe z dziedziny nauk przyrodniczych; ponadto przekazuje wiedzę o zebranych zbiorach w sposób przystępny dla zwiedzających w postaci działań edukacyjnych, ale także edukacji w formie rozrywki”. Zauważmy jednak, że okazy przyrodnicze, zanim zostaną przedmiotami muzealnymi, muszą być uprzednio poddane odpowiednim procesom preparacji. Najpierw zostają zabite a później niektóre autentyczne składniki zastępuje się sztucznymi. Zmianie może ulec wiele cech pierwotnych: barwa, kształt, a nawet wielkość. Zmiany te nie podważają zasady autentyczności preparowanego obiektu i jest on pełnowartościowym przedmiotem muzealnym. Wypchany orzeł, lew czy sarna pozostają autentykiem, ponieważ są preparatem autentycznego orła, lwa czy sarny. W muzeach przyrodniczych w Polsce oprócz tradycyjnego przedstawiania eksponatów, czyli w przestrzeni rzeczywistej tzn. budynku, zbiory prezentowane są również za pomocą technik audiowizualnych, prezentacji multimedialnych, projekcji filmów przyrodniczych, wizualizacji, a także replik czy makiet. Są instalowane kioski multimedialne z ekranem dotykowym oraz dioramy. Cechą charakterystyczną dioram jest ich tematyczny układ, gdyż przedstawiają szczegółowo florę i faunę danego siedliska z uwzględnieniem ich rzeczywistych rozmiarów. Są ważnym elementem edukacyjnym dla dzieci i młodzieży. Właśnie edukacja, popularyzacja wiedzy, rozrywka i rekreacja skierowane do społeczeństwa oraz działalność naukowo-badawcza (również wydawnicza) są najważniejszymi funkcjami muzeów przyrodniczych.

 

 

Wybrane wystawy przyrodnicze

 

Fot. 1. Sala Nosorożca ze Staruni w Muzeum Przyrodniczym Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN w Krakowie utrzymana w estetyce oszczędnej, niemal surowej. Nosorożec ze Staruni (Coelodonta antiquitatis) jest jedynym na świecie zachowanym w całości okazem tego kopalnego gatunku pochodzącym z epoki lodowej, sprzed około 20 tysięcy lat

 

 

 

Fot. 2. Okaz zrekonstruowanego dinozaura gatunku Brachiosaurus (lub Giraffatitan) brancai (rodzaj zauropoda z rodziny brachiozaurów, żyjącego w późnej jurze na obecnych terenach Afryki). Zajmuje główne miejsce w środkowej sali wystawowej i jest największym złożonym szkieletem dinozaura na świecie. Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie

 

 

 

Fot. 3. Ścianki, do których przytwierdzone zostały skamieniałości (zachowane w skałach szczątki organizmów). Okazy paleontologiczne pochodzą z Afryki (Tanzania). Sala wystawowa w Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie

 

 

Fot. 4. W oszklonych gablotach znajduje się kolekcja minerałów, pochodzących z różnych stron świata. Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie


 

Fot. 5. Diorama przedstawia zwierzęta i rośliny wodne. Spełnia funkcję edukacyjną, jest ciekawa w odbiorze. Okazy umieszczone są w różnych odległościach od zewnętrznej granicy dioramy, co powoduje osiągnięcie iluzji przestrzeni rzeczywistej. Senckenberg Museum für Naturkunde Görlitz


 

Fot. 6. Zastosowanie nowoczesnych eksponatów przyrodniczych na wystawie pt. „Die dünne Haut der Erde. Unsere Böden” w Senckenberg Museum für Naturkunde Görlitz. W powiększeniu przedstawiono Carabodes ornatus, który ma tylko 0,5 mm. Należy do rodziny Carabodidae (klasa pajęczaki, podklasa roztocza)

 


 

Fot. 7. Zastosowanie technik audiowizualnych na wystawie pt. „Die dünne Haut der Erde. Unsere Böden” w Senckenberg Museum für Naturkunde Görlitz


 

Fot. 8. Zastosowanie technik audiowizualnych. Ekspozycja przyrodnicza Ojcowskiego Parku Narodowego w Ojcowie, dawniej Muzeum Przyrodnicze im. Władysława Szafera (muzeum działające w ramach Ojcowskiego Parku Narodowego)


 

 

Tekst i zdjęcia Katarzyna Renn

 

Archiwum