poniedziałek 29 kwiecień 2013

Nagroda Lednickiego Orła Piastowskiego 2013

Nagroda Lednickiego Orła Piastowskiego w rękach Profesor Klementyny Żurowskiej

 

 

Zakończyła się piąta edycja Nagrody Lednickiego Orła Piastowskiego. W bieżącym roku do Kapituły Nagrody wpłynął wniosek Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, podpisany przez dyrektora Instytutu dra hab. Andrzeja Betleja i wicedyrektor tegoż Instytutu dr hab. Teresę Rodzińską-Chorąży, o przyznanie Nagrody Lednickiego Orła Piastowskiego pani prof. dr hab. Klementynie Żurowskiej. W wyniku głosowania Kapituła Nagrody jednomyślnie przychyliła się do wniosku Instytutu Historii UJ i przyznała Nagrodę historykowi sztuki pani profesor dr hab. Klementynie Żurowskiej.

*

Nagroda Lednickiego Orła Piastowskiego została powołana w 2009 roku uchwałą Zarządu Województwa Wielkopolskiego. Inicjatorem tej Nagrody jest Dyrektor Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, a jej gorącym orędownikiem Marszałek Województwa Wielkopolskiego. Warto przypomnieć, iż pierwszym nagrodzonym był profesor Gerard Labuda, a w kolejnych latach profesorowie: Zofia Kurnatowska, Jerzy Strzelczyk, Zygmunt Świechowski. Wręczenie statuetki i dyplomu połączone jest z uroczystym spotkaniem i specjalnym honorowaniem laureata.

Profesor Klementyna Żurowska urodziła się 24 maja 1924 r., w miejscowości Perespa, w ówczesnym województwie lwowskim. Jej rodzicami byli Karolina z Kraińskich i Roman Żurowscy, właściciele majątku i fabryki włókienniczej oraz samodziałów wełnianych w Leszczkowie niedaleko Lwowa. Ojciec był inżynierem architektem, kolekcjonerem sztychów i starodruków. Klementyna była najmłodsza spośród pięciorga rodzeństwa.  Do wybuchu wojny uczęszczała do gimnazjum w Jarosławiu, a po wybuchu wojny rodzina Żurowskich przeniosła się do Warszawy, gdzie Klementyna kontynuowała naukę na tajnych kompletach. W grudniu 1942 r. na skutek denuncjacji złożonej przez konfidenta Gestapo, została aresztowana wraz z całą rodziną. Trzy tygodnie spędziła w areszcie na Pawiaku, a następnie została wywieziona do obozów koncentracyjnych – najpierw do Majdanka a następnie do Ravensbrück. Ojciec Klementyny Żurowskiej został zakatowany przez Gestapo w więzieniu na Szucha w Warszawie w roku 1943, natomiast mama i starsza o dwa lata siostra zmarły w obozie. W obozie w Ravensbrück Klementyna poznała profesor Karolinę Lanckorońską, która nie tylko prowadziła wykłady dla współwięźniarek, ale też była opiekunką i matką dla wielu z nich. Od tego czasu datuje się wieloletnia znajomość obu Pań, która z czasem przerodziła się w przyjaźń.

Po uwolnieniu z obozu Klementyna wróciła do kraju, mimo iż matka, siostra i brat zdecydowali się pozostać na emigracji. W czerwcu 1946 r. zdała maturę w liceum żeńskim sióstr Niepokalanek w Szymanowie, a jesienią tegoż roku rozpoczęła studia z historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pracę magisterską, pisaną pod kierunkiem prof. Vojsława Molé, obroniła w roku 1952, uzyskując stopień magistra filozofii. Od jesieni 1952 r. podjęła pracę w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu, początkowo w dziale naukowo-oświatowym. Od roku 1957 rozpoczął się okres licznych wyjazdów na stypendia naukowe do Francji (1958-1960 – Centre d’Études Supérieures de Civilisation Médiévale w Poitiers), a następnie do Szwajcarii, Niemiec i Włoch (Fundacja Lanckorońskich). Po powrocie do Krakowa w roku 1960 rozpoczęła pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim jako asystent w Katedrze Historii Sztuki Średniowiecznej. W latach 1960-1965 brała udział w pracach badawczych prowadzonych w opactwie tynieckim, a w roku 1964 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy poświęconej czteroapsydowej rotundzie na Wawelu. W roku 1966 Klementyna Żurowska odbyła roczne stypendium w Szwajcarii oraz wyjazdy naukowe do Niemiec, Belgii i Francji. Owocem tych podróży była rozprawa habilitacyjna poświęcona odkryciom w Tyńcu (opublikowana jako artykuł: Romański kościół benedyktynów w Tyńcu w Folia Historiae Artium, t. 6/7, 1971, s. 49-113). Kolokwium habilitacyjne odbyło się w roku 1971. W latach 1974-1978 pełniła funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Historii Sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. Tytuł profesorski nadano Jej dopiero (!) w roku 1990 z powodu fatalnej opinii wystawianej przez Komitet Krakowski PZPR, skutkującej blokadą nadania tytułu. Od 1994 roku Profesor Żurowska jest też członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1987-1991 kierowała zespołem badającym relikty budowli na Ostrowie Lednickim, a w latach 1992-1994 pracami weryfikacyjnymi związanymi z reliktami palatium w Gieczu.

Za swą działalność naukową i dydaktyczną Profesor Żurowska była kilkakrotnie honorowana nagrodami Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a także Złotym Krzyżem Zasługi w roku 1981, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w roku 1990, Medalem Komisji Edukacji Narodowej w roku 1992 oraz odznaczona papieskim medalem Pro Ecclesia et Pontifice w roku 1994. W roku 1994 została także powołana na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, od tegoż roku pozostaje na emeryturze.

Klementyna Żurowska swoje życie naukowe związała z Uniwersytetem Jagiellońskim, a polem jej szczególnych zainteresowań jest architektura przedromańska i romańska w Europie, a zwłaszcza w państwie piastowskim. Jest autorką kilkudziesięciu prac poświęconych tej tematyce. Wśród nich szczególnie należy wymienić: Rotunda wawelska. Studium nad centralną architekturą epoki wczesnopiastowskiej, Studia do Dziejów Wawelu, t. III, 1968, s. 1-121), wspomnianą pracę nad kościołom benedyktynów w Tyńcu, a także Działalność architektoniczna benedyktynów w Wielkopolsce w drugiej połowie XI wieku, Folia Historiae Artium, t. 6/7, 1971, s. 121-133; Kościół opactwa benedyktynów w Mogilnie po badaniach z lat siedemdziesiątych, Studia z historii i historii sztuki, ZNUJ nr 89, 1989, s. 27-53), Geneza zachodniej części tzw. drugiej katedry wawelskiej, ZNUJ nr 10, 1972) czy pracę poświęconą kościołowi św. Gereona na Wawelu Zagadnienie transeptu pierwszej katedry wawelskiej, ZNUJ nr 2, 1965, s. 19-94). Podsumowaniem jednego z etapów prac Profesor Żurowskiej jest książka poświęcona architekturze wczesnopiastowskiej – Studia nad architekturą wczesnopiastowską, Kraków 1983. Ważnymi publikacjami są także prace dotyczące mecenatu artystycznego pierwszych Piastów – Mecenat Mieszka I w dziedzinie architektury murowanej, Kronika Wielkopolska nr 3, 1992, s. 17-23; oraz Architektura monumentalna u progu chrześcijaństwa w Polsce, Nasza Przeszłość nr 69, 1988, s. 115-129. Jednak wśród prac Pani Profesor wyjątkowe miejsce zajmuje publikacja podsumowująca badania prowadzone w latach 1987-1991 na Ostrowie Lednickim: U źródeł chrześcijaństwa w Polsce. Ostrów Lednicki, Kraków–Lednica 1993. Profesor Żurowska była nie tylko koordynatorką prac terenowych na Lednicy, ale też redaktorką i autorką kilku tekstów w tej książki. Jej publikacje w języku niemieckim, francuskim i włoskim przyczyniały się do rozpowszechniania wiedzy o początkach sztuki i architektury w państwie pierwszych Piastów pośród badaczy europejskich.

Klementyna Żurowska nie była jednak wyłącznie badaczem „teoretykiem”, którego wiedza czerpana jest jedynie z archiwów i kwerend bibliograficznych. Brała czynny udział w interdyscyplinarnych badaniach terenowych, współpracując z archeologami podczas wykopalisk na Wawelu, w Tyńcu, na Ostrowie Lednickim czy w Gieczu. Tym samym, Jej doświadczenie naukowe budowane było w toku wielomiesięcznych sezonów wykopaliskowych, których efekty uzupełniała studiami nad literaturą przedmiotu w bibliotekach całej Europy oraz rozmowami i konsultacjami z mediewistami innych dyscyplin, m.in. z prof. dr hab. Brygidą Kürbis czy prof. drem hab. Gerardem Labudą. Równocześnie dzięki swej wieloletniej działalności dydaktycznej propagowała wśród studentów wiedzę i umiejętność krytycznej oceny dziedzictwa doby pierwszych Piastów.

Dorobek Profesor Klementyny Żurowskiej stał się również podstawą powołania w roku 1997 w Instytucie Historii Sztuki UJ specjalnej Pracowni Badań nad Architekturą Wczesnośredniowieczną, która jako jedyna jednostka naukowo-dydaktyczna w Polsce kontynuuje współpracę interdyscyplinarną z różnymi ośrodkami w zakresie badań nad architekturą wczesnopiastowską.

W okresie pracy na uczelni była cenionym pedagogiem i wykładowcą, kierującym się w swych działaniach silnym poczuciem etyki. Zawsze gotowa do bezinteresownej pomocy cieszy się do dziś wielkim szacunkiem swoich uczniów i wdzięczną pamięcią wszystkich współpracowników. Bezsprzecznie Jej wiedza poparta entuzjazmem i oddaniem nauce oraz badaniom sprzyjała nawiązywaniu kontaktów i budowaniu autorytetu.

Historii sztuki i początkom architektury kamiennej na naszych ziemiach Pani Profesor poświęciła całe swoje życie. Ale obok tej zawodowej pasji miała jeszcze jedną, o której nie wszyscy wiedzą. Uwielbiała (dziś już nie jeździ) prowadzić auta, podróżować samochodem – być kierowcą. Miałem przyjemność być wieziony niegdyś w Krakowie – nagle, wieczorem, skierowaliśmy się na krakowski Rynek i chyba z przerażeniem stwierdziłem – Pani Profesor, my wjeżdżamy na Rynek! Na moje zdziwienie odpowiedziała spokojnie – Teraz możemy, bardzo to lubię! – oczywiście uśmiechając się promiennie…

 

(opracował – Jacek Wrzesiński)

 

 


UCHWAŁA KAPITUŁY
PROTOKÓŁ

Archiwum