Wspomnienie w setną rocznicę urodzin
Setna rocznica urodzin jest okazją do wspomnienia Człowieka, który uczynił wiele dla polskiej socjologii, etnografii i etnologii. Obchodzimy ją w Roku Kolberga, którego dorobkowi Profesor poświęcił wiele lat swego życia kierując zespołem redagującym Dzieła Wszystkie Oskara Kolberga. Należał do grona konsultantów założeń programowych Wielkopolskiego Parku Etnograficznego, był członkiem Rady Naukowej Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. Nie sposób krótko opisać jego bogate, wypełnione pracą życie. Opowiem tu zatem o wybranych dokonaniach.
Józef Burszta urodził się 17 kwietnia 1914 roku w Grodzisku Dolnym – w ówczesnym powiecie łańcuckim, w biednej rodzinie chłopskiej. Otwarty umysł, ciekawość świata i ludzi (wnikliwie obserwował życie codzienne i zwyczaje rodzinnej wsi, bardzo szybko przeczytał cały księgozbiór grodziskiej biblioteki Towarzystwa Szkoły Ludowej), pracowitość i upór, zdeterminowały jego drogę życiową, którą obrał w bardzo młodym wieku. Zdolny, łatwo nawiązujący kontakty i ujmujący sposobem bycia młody człowiek, potrafił zjednywać sobie życzliwych ludzi, zarówno w młodości, jak i w późniejszych etapach życia. Szczególnie wiele zawdzięczał swoim nauczycielom, którzy wspólnie z nim zabiegali, aby niesprzyjające realia życia nie zaprzepaściły jego edukacyjnych perspektyw. Wspomniana ciekawość świata szybko przerodziła się w niezwykłą pasję badawczą.
Po ukończeniu szkoły powszechnej w rodzinnej wsi, kontynuował naukę w Leżajsku, gdzie w Gimnazjum im Bolesława Chrobrego zdał maturę w roku 1934. Następne dwa lata kształcił się w Katolickim Studium Społecznym w Poznaniu. W kolejnych latach, do wybuchu II wojny światowej, studiował socjologię na Uniwersytecie Warszawskim, równocześnie pracując w Państwowym Instytucie Kultury Wsi pod kierunkiem prof. Józefa Chałasińskiego.
Okres okupacji spędził w rodzinnej wsi, gdzie pracował jako fotograf, uczestniczył w podziemnym ruchu ludowym i prowadził tajne nauczanie.
Razem z żoną (również grodziszczanką) i córką osiadł w Poznaniu w 1945 r. Ukończył tu studia socjologiczne na Uniwersytecie Poznańskim, zakończone pracą magisterską, następnie doktoratem z socjologii (1947 r.). Po 1956 r. zatrudnił się w Katedrze Etnografii UAM. Profesorem zwyczajnym został w 1966 r. W latach 60. pełnił funkcję dziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego UAM i następnie prorektora uczelni.
Praca naukowa Józefa Burszty, oparta na badaniach terenowych i studiach źródłowych, dotyczyła wsi – w aspekcie etnograficznym, socjologicznym i historycznym. Wśród interesujacych go zagadnień były: społeczna stratygrafia, historia gospodarcza wsi, procesy osadnicze i kształtowanie się krajobrazu osadniczego wsi, procesy migracyjne, zagadnienia edukacji. Zajmującym problemem było też historyczne kształtowanie się relacji między kulturą chłopską i polska kulturą narodową. Terenami badawczymi dla Profesora była Wielkopolska, Małopolska i tzw. Ziemie Odzyskane. Badacza interesowały nie tylko tradycyjne treści kultury chłopskiej lecz i procesy przemian kulturowych zachodzących po 1945 r. Przeprowadził na ziemiach zachodnich i północnych Polski badania nad kulturową adaptacją osadników po II wojnie światowej.
Do dorobku Profesora należą publikacje: Wieś i karczma (1950) i późniejsze opracowania tego zagadnienia, Od osady słowiańskiej do wsi współczesnej (1958), Kultura ludowa – kultura narodowa (1974), Chłopskie źródła kultury (1985). Był redaktorem trzech tomów monografii Kultura ludowa Wielkopolski (1960-1967), w której był też autorem wybranych rozdziałów, wspólredagował Atlas Kultury Ludowej Wielkopolski. Monumentalną pracę wykonał Profesor przy redakcji wspomnianych na wstępie Dzieł Wszystkich Oskara Kolberga. W 1997 r. ukazała się publikacja Wieś Małopolska. Studium struktury i organizacji społeczno-przestrzennej wsi Grodzisko w powiecie łańcuckim, zredagowana przez syna Wojciecha na podstawie wcześniejszych maszynopisów z 1938 i 1948 r. i wydana przez Stowarzyszenie Ziemia Grodziska w Grodzisku Dolnym.
Znakomity wykładowca, był promotorem i recenzentem licznych prac magisterskich i doktorskich, gościł również na uczelniach zagranicznych. Udzielał się w towarzystwach i komitetach naukowych oraz radach naukowych, wśród których były: Komitet Nauk Etnologicznych PAN, Komitet Nauk Historycznych PAN, Komitet Nauk Socjologicznych PAN, rady naukowe Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN i Instytutu Sztuki PAN, Narodowa Rada Kultury, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk (Komisja Etnograficzna), Polskie Towarzystwo Ludoznawcze – żeby wymienić tylko niektóre.
Był laureatem licznych nagród regionalnych, państwowych i międzynarodowych. Jedną z tych ostatnich była prestiżowa nagroda im. J.S.Herdera, którą w 1975 r odebrał. na Uniwersytecie w Wiedniu.
Profesor, człowiek zakorzeniony w tradycyjnej kulturze chłopskiej, był żywo zainteresowany utrzymaniem związanych z nią wartości we współczesnej rzeczywistości, pielęgnowaniem poczucia zakorzenienia, co uważał za szczególnie ważne dla wsi zagrożonej dezintegracją i kulturową pustką. Jako szczególnie wartościowe formy pielęgnacji dziedzictwa wskazywał tradycje międzywojennych regionalizmów, ruchu ludowego, działalność kół ZMW RP Wici, Uniwersytetów Ludowych, teatru ludowego itp. Jak argumentował, działania te, oparte o autentyczne i głębokie treści kultury ludowej, formowały młodzież wiejską na mądrych, świadomych i aktywnych ludzi z twardym kulturowo-moralnym kręgosłupem.
Stworzył pojęcie folkloryzmu jako wtórnych, przetworzonych na użytek współczesnych i pozawiejskich odbiorców, form folkloru - był jego teoretykiem, ale także uczestnikiem. Zaangażowany w działalność popularyzatorską, współpracował z organizacjami i stowarzyszeniami wspierajacymi i popularyzującymi folklor i sztukę ludową (m.in. Stowarzyszenie Twórców Ludowych, Wielkopolskie Towarzystwo Kulturalne, Instytut Wincentego Witosa), był jurorem niezliczonych festiwali i przeglądów folklorystycznych, co niezwykle lubił.
Profesor przez całe życie podkreślał swój związek z rodzinną wsią, z którą utrzymywał żywe kontakty. Wspierał swoich krajan, szczególnie w ich aspiracjach edukacyjnych. Miał duże wsparcie ze strony żony Marceliny, kóra pomagała mu w badaniach terenowych i pracach redakcyjnych. Dom rodzinny Józefa i Marceliny Bursztów był otwarty, gotów przyjąć rozmaitych gości o każdej porze. Prowadzone w nim rozmowy – czy to o sprawach zwykłych czy szerokiego świata, zawsze były barwne i ciekawe. Mając w sercu rodzimą Rzeszowszczyznę, Józef Burszta znalazł przyjazny dom w Wielkopolsce.
Profesor zmarł w Poznaniu 6 lipca 1987 r i został pochowany w Alei Zasłużonych cmentarza na Junikowie.
Pozostał w pamięci rodziny, przyjaciół, znajomych, współpracowników i uczniów jako niezwykły Uczony i prawy, życzliwy, pogodny, dobry Człowiek
Wnuczka Marta Romanow-Kujawa
