***

W roku 2019 Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy zakończyło realizację projektu naukowo-badawczego pt. Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, dofinansowanego w ramach Programu Ochrona zabytków archeologicznych ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury (zgodnie z umową Nr 3203/18/FPK/NID), projekt dwuletni, realizowany w latach 2018-2019. Celem projektu było opracowanie naukowe grobów z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego Dziekanowice (stanowisko 22, gmina Łubowo, województwo wielkopolskie), zakończone publikacją naukową. Cmentarzysko położone jest na wschodnim brzegu jeziora Lednica. Odkryte w 1964 roku badane było w trakcie kilku kampanii wykopaliskowych przez ekspedycje związane z MPP na Lednicy (1977-1986, 1991-2010, 2013). Badaniami  objęto obszar ponad 11.800 m2, gdzie wyeksplorowano 1665 grobów, w których zarejestrowano obecność 1730 zmarłych w różnym wieku i płci. Nekropola znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie jednego z najważniejszych ośrodków grodowych Piastów, grodu będącego rezydencją pierwszych władców Polski, usytuowanym na Ostrowie – wyspie jeziora Lednica, w centrum Wielkopolski, w sercu piastowskiej domeny. Szkieletowe, rzędowe cmentarzysko w Dziekanowicach funkcjonujące między końcem X a XIII wiekiem, jest jednym z największych i jak dotąd, najlepiej przebadanych cmentarzysk rejonu Ostrowa Lednickiego. W 246 grobach pozyskano szereg wyjątkowych zabytków biżuterii wykonanej ze złota, srebra, brązu, ołowiu, żelaza, kamieni półszlachetnych, szkła (1143 egz.) – a materiały te nie doczekały się kompleksowego opracowania. Realizacja projektu pozwoliła na przeprowadzenie szerokich badania specjalistycznych przedmiotów określanych jako ozdoby/biżuteria. Były to badania laboratoryjne, fizykochemiczne, materiałoznawcze i typologiczne. Wykonano naukowe i interdyscyplinarne opracowania wyników badań archeologicznych i antropologicznych. Przeprowadzono analizę cech formalnych biżuterii, sklasyfikowanej jako ozdoby głowy, szyi i rąk. Wykonano komputerową dokumentację rysunkową, fotograficzną i cyfrową. Wykonano konserwację, pozyskanych w ramach tych badań, zabytków. Na podstawie dotychczasowych prac możemy powiedzieć, że 51% grobów było „wyposażonych” w rozmaite kategorie przedmiotów. Jedną z liczniejszych kategorii przedmiotów towarzyszących zmarłym były ozdoby.

Pozornie biżuteria to tylko ozdoba – ubrań, ciała. Jednak dla badań przeszłości ma ona o wiele większe znaczenie. Biżuteria to identyfikator kulturowy – oznaka płci, statusu społecznego, wyznacznik przynależności kulturowej. W przypadku zjawisk sepulkralnych to także element obrzędowości funeralnej i znak emocji, przywiązania, wzajemnych relacji między odchodzącymi a żegnającymi.

Publikacja GROBY Z BIŻUTERIĄ WCZESNOŚREDNIOWIECZNEGO CMENTARZYSKA W DZIEKANOWICACH, red. J. Wrzesiński (Biblioteka Studiów Lednickich, seria B1, FONTES tom 8:1, 8:2; Lednica 2019), to publikacja unikatowej biżuterii z okresu początków naszej państwowości, poszerzająca wiedzę o kulturze Polski Piastów w Europie średniowiecznej. Omawiana biżuteria świadczy o wrażliwości estetycznej, wierzeniach, zwyczajach sepulkralnych ale i o jej produkcji oraz pochodzeniu. Cmentarzysko dziekanowickie znajduje się w sercu Polski Piastowskiej, w miejscu, gdzie rodziła się Polska, ale tu także stykały się prądy kulturowe płynące ze wszystkich kierunków. Analiza dziekanowickiej biżuterii jest znaczącym elementem świadczącym o kulturze mieszkańców piastowskiej Polski oraz o ich poczuciu estetyki, wrażliwości, preferencjach kulturowych, a także możliwościach i umiejętnościach miejscowych rzemieślników czy o ich kontaktach z sąsiadami.

Autorami tekstów w publikacji są: prof. dr hab. Maria Deka (IAiE PAN w Warszawie), dr Tomasz Purowski (IAiE PAN w Warszawie), którzy przeanalizowali i opracowali ozdoby wykonane ze szkła; dr Małgorzata Szczepaniak (Instytut Geologii UAM w Poznaniu), która opracowała ozdoby z kamieni; mgr Jarosław Strobin (Gdańsk) który zajął się technologią wybranych ozdób z cmentarzyska w Dziekanowicach; mgr Andrzej Sikorski (Wydział Archeologii UAM w Poznaniu), który opracował wyroby tekstylne z depozytów grobowych; dr Zdzisław Hensel, Elżbieta Pawlicka z zespołem (Laboratorium Bio- i Archeometrii IAiE PAN w Warszawie), którzy przeprowadzili materiałoznawcze badania ozdób; dr Marek Kołyszko (UMK w Toruniu), który przebadał zawartość kaptorgi z grobu 28/01; dr Joanna Rennwanz (IAiE PAN w Poznaniu), która wykonała analizę archeobotaniczną zawartości kaptorgi z grobu 7/96; mgr Anna Wrzesińska (MPPL), która opracowała materiał antropologiczny oraz Jacek Wrzesiński (MPPL), który wykonał opracowanie archeologiczne biżuterii z grobów.

Projekt jest kolejnym opracowaniem naukowym grobów z depozytem z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Dziekanowicach, stanowisko 22, datowanego na X-XIII wiek. W roku 2016 wydano publikację Nummus bonum fragile est. Groby z monetami wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach (Biblioteka Studiów Lednickich, seria B1, FONTES tom 7:1, 7:2, Lednica 2016) zawierającą wyniki badań numizmatycznych, archeologicznych, antropologicznych i metaloznawczych.

Nowa publikacja prezentuje wyniki szeroko zakrojonych badań biżuterii metalowej, ozdób ze szkła i kamieni.

Anna Wrzesińska (kierownik projektu)

Rok 2018 – 1-y rok realizacji projektu Groby z biżuterią wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach prowadzonego w Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy (zgodnie z Umową Nr 3203/18/FPK/NID z dnia 18.06.2018 r.) dofinansowanego w ramach Programu Ochrona zabytków archeologicznych ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

W pierwszym roku przeprowadzono szereg analiz fizykochemicznych wybranych przedmiotów biżuterii metalowej, ze szkła i kamieni półszlachetnych; przygotowano Katalog Grobów z biżuterią i Katalog Paciorków Szklanych, wykonano analizy antropologiczne pochówków i opracowano Katalog Źródeł. Wykonano projekty okładek dwóch tomów publikacji które powstaną na zakończenie projektu w 2019 roku.

Pozornie biżuteria to tylko ozdoba – ubrań, ciała. Jednak dla badań przeszłości ma ona o wiele większe znaczenie. Biżuteria to identyfikator kulturowy – oznaka płci, statusu społecznego, wyznacznik przynależności kulturowej. W przypadku znalezisk sepulkralnych to także element obrzędowości funeralnej i znak emocji, przywiązania, wzajemnych relacji między odchodzącymi a żegnającymi.

Cmentarzysko dziekanowickie znajduje się w sercu Polski Piastów, w miejscu gdzie rodziła się Polska, ale tu też stykały się prądy kulturowe płynące ze wszystkich kierunków. Analiza dziekanowickiej biżuterii jest znaczącym elementem świadczącym o kulturze mieszkańców piastowskiej Polski, a też o ich poczuciu estetyki, wrażliwości, preferencjach kulturowych, a też możliwościach i umiejętnościach miejscowych rzemieślników i kontaktach z sąsiadami.

Anna Wrzesińska (kierownik projektu)

Ryc.1-2. Projekt graficzny okładek – Wojciech Kujawa.