40 zabytków
Wystawa „40 zabytków” stanowi jeden z istotnych punktów programu związanego z jubileuszem czterdziestolecia Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Jest ona wydarzeniem ważnym, bowiem po raz pierwszy w jednym miejscu ukazana została różnorodność i bogactwo zbioru muzealnego jaki powstał w ciągu 40 lat funkcjonowania tej instytucji.
Zamierzeniem autorów ekspozycji było wskazanie na materialne i ideowe bogactwo odzwierciedlone w architekturze, historycznych obiektach obronnych oraz tzw. ruchomych zabytkach sztuki „wysokiej” i typowych, dawniej powszechnie spotykanych, przedmiotach codziennego użytku, których depozytariuszem jest Muzeum.
Główny zrąb wystawy stanowią obiekty pochodzące z czasów tworzenia zrębów naszej państwowości i okresów wcześniejszych (zabytki z Lednicy, Giecza, Grzybowa), uzupełnieniem zaś są przykłady etnograficznych artefaktów, jakie towarzyszyły życiu mieszkańców późniejszej (XVII–XX w.).
Wybrane zabytki zostały pokazane w dwóch płaszczyznach narracji:
1. w plenerze — na wolnym powietrzu: architektura kamienna i drewniana, zespoły fortyfikacyjne — grodowe chronione i eksponowane in situ oraz translokowane na teren Wielkopolskiego Parku Etnograficznego wybrane przykłady tradycyjnego budownictwa kultowego i mieszkalnego regionu,
2. na sali ekspozycyjnej, gdzie wyeksponowano przedmioty odzwierciedlające znamiona najwyższej sztuki warsztatowej i artystycznej ze zbiorów archeologicznych oraz etnograficznych — zróżnicowane artefakty kultury o różnym poziomie wartości artystycznej, estetycznej oraz antropologicznej (bytowej), jakie w życiu codziennym i odświętnym towarzyszyły mieszkańcom Wielkopolski.
Wszystkie z zabytków zostały ponumerowane (od 1 do 40) — każdemu numerowi przyporządkowano jeden konkretny obiekt.
W krajobrazie historycznej Wielkopolski funkcjonowały wskazane na „naszej liście” fortyfikacyjne obiekty grodowe — najwyższej rangi umocnienia Grzybowa, Lednicy (te wraz z najdłuższymi na terenie państwa piastowskiego nawodnymi urządzeniami komunikacyjnymi — mostami), Giecza, czy odmiennej jakości obronne założenie w Radzimiu nad Wartą.
Kamienna architektura Lednicy oraz Giecza to założenia pałacowo-sakralne. Reprezentują one najstarszy horyzont architektury naszych ziem (2 poł. X w.). W pałacowym kościele na Lednicy mieszczą się, jedyne tego rodzaju na piastowskiej ziemi, urządzenia do chrztu wiernych, w mniejszym kościele jedne z najstarszych wewnątrzkościelnych pochówków ówczesnych elit. W Gieczu występuje również kościół z kryptą relikwiarzową. Inny wymiar posiadają zespoły grodowe.
Odmienną jakość reprezentuje budownictwo etnograficzne. Z tego bogatego zbioru wyróżniono 3 obiekty XVIII-wieczne kościół z Wartkowic, kaplicę z Otłoczyna, czy chałupe z wyszynkiem (karczmę) z Sokołowa Budzyńskiego, traktując je jako reprezentację (przykłady) tzw. budownictwa integrującego, mającego w historii ogromny wpływ na społeczność wiejską.
Inny poziom narracji zawiera prezentacja skupiona na sali ekspozycyjnej. Jej punktem wyjścia jest zarówno język sztuki i religijności. Nie bez znaczenia są także bogate i złożone treści ideowe przedmiotów ruchomych (zawarte np. jedynej w Polsce staurotece z czasów wczesnopiastowskich, grzebieniu z kości słoniowej, brązowym rylcu do pisania, czy w barokowym feretronie z wiejskiego kościoła, dworskim krzyżu relikwiarzowym, bądź ludowym wyobrażeniu Chrystusa Frasobliwego), jak i walory praktyczne oraz techniczne prostych narzędzi rolniczych oraz rzemieślniczych.
Jesteśmy przekonani, że prezentowany na muzealnej ekspozycji zbiór pozwoli Zwiedzającym na ocenę fragmentu przeszłej rzeczywistości utrwalonej niekiedy w formie niewielkich obiektów, innym zaś razem jako dzieła sztuki architektonicznej — budowlanej skierowanej ku elitom lub ku zwykłym ludziom.
Elżbieta Indycka
Antoni Pelczyk
Arkadiusz Tabaka